تحلیل طرح «بندی لوزی» به‌عنوان الگوی رایج در قالی عصر زندیه

بیان مسئله: پژوهش در زمینۀ قالی زندیه سراسر با پرسش و حلقه‌های مفقوده مواجه بوده و در طی تاریخ‌نگاری هنر این دوره، کمبود منابع محققان را قانع نموده بود که از این دوره نمی‌توان متنی مرتبط با قالی استخراج نمود. اگرچه نگارنده از ابتدا با هدف یافتن قالی‌ها آغاز نمود؛ اما به‌ مرور زمان تکرار تصاویر بافته‌ها و قالی‌هایی با طرح «بندی لوزی» پرسشی مهمتر ایجاد کرد: آیا طرح «بندی لوزی» را می‌توان به‌عنوان طرح رایج نیمۀ دوم قرن دوازدهم هجری معرفی نمود؟ اگر چنین است، پس به‌دنبال آن سوال اساسی‌تری مطرح می‌شود: چه مولفه‌هایی در شکل‌گیری و رونق الگوی بندی لوزی در دورۀ زندیه نقش داشته‌اند؟ به‌عبارتی‌دیگر مبانی نظری و بنیان‌های شکل‌دهنده طرح بندی لوزی به‌مثابۀ ساختار رایج کدم‌اند؟ هدف: روشن کردن بخشی تاریک از تاریخ قالی ایران، پرداختن به طرح بندی لوزی به‌عنوان طرحی پرتکرار در دورۀ زندیه و کشف عوامل تاثیرگذار بر رونق الگوی نامبرده هدف این پژوهش است. روش پژوهش: این پژوهش ماهیتی کیفی دارد و براساس هدف، در دستۀ تحقیقات بنیادی نظری می‌گنجد. اطلاعات و مواد اولیۀ تحلیل به روش کتابخانه‌ای و مشاهدۀ واقعی و مجازی نمونه‌ها در موزه‌های داخلی و خارجی گردآوری‌ شده و سپس با شیوه‌های توصیفی و تحلیلی نتیجه‌گیری شده است. یافته‌ها: دستاورد این پژوهش در گام نخست تشخیص طرح بندی لوزی در جایگاه نخست الگوهای به‌کار رفته در بافته‌های عصر زندیه بود؛ سپس ذیل چهار رکن تاریخ، اسطوره، عرفان و فلسفۀ پساصدرایی و فرهنگ عامه، کشف پنج مولفۀ بن‌مایه‌های هندی و کشمیری در هنر افشاریه، الگوی باستانی کهن‌الگوی باغ، مکتب گل نیمۀ دوم قرن دوازدهم و هنر قومی و تزیینی به‌عنوان بنیان‌های شکل‌دهندۀ طرح بندی لوزی شناخته شدند.

analysis of the «lattice (lozenge-band)» pattern as a common design in the zand era rugs

problem definition: the research in zand rugs has faced questions and missing links. during the historiography of the art of this period, the lack of resources had convinced the researchers that it is not possible to extract a text related to the rugs in this era. although the author started to find rugs, over time, the repetition of the images of weavings and rugs with a «lattice (lozengeband)» pattern created a more important question: can the «lattice (lozengeband)» pattern be introduced as a common design of the second half of the 12th century? if this is the case, then a more basic question is raised: what components played a role in the formation and prosperity of the lattice pattern in the zand period? what are the theoretical and formative foundations in lattice pattern as a common structure?objective: the aim of this research is to shed light on the dark part of iran’s rug history, deal with the lattice (lozengeband) as a frequent pattern in the zand period, and discover the factors influencing the prosperity of the mentioned pattern.research method: this research is qualitative and, based on this purpose, it falls into the category of basic theoretical research. the primary information and analysis materials were collected using a librarybased method and virtual observation of samples in national and international museums, and then conclusions were drawn using descriptive and analytical methods.results: the achievement of this research, in the first step, was to identify the lattice (lozengeband) at the first place of the patterns used in the weavings of the zand era. then, following the four elements of history, mythology, mysticism, and postsadraei philosophy and popular culture, the discovery of five components of indian and kashmiri motifs in afsharid art, the ancient pattern of the garden pattern, the flower school of the second half of the 12th century, and ethnic and decorative art as the foundations that form the lozengeband pattern, were identified.