آرایه‌های تزیینی معماری خانه‌های «محتشم» و «صالحی» شیراز؛ یادگارهایی از دوران زند و قاجار

بیان مسئله: قدرت رسانه‌ای معماری مسکونی شهر شیراز به‌دلیل دیرینگی تاریخی، طبع حکام و مردمان این دیار به زیبایی، بر همگان عیان است. دو خانۀ «محتشم» و «صالحی»، به‌سبب غنای تزیینات، نمایندگان معتبری برای شناخت معماری دوران زند و قاجار شیراز هستند. بنابراین، پرسش اصلی پژوهش حاضر بر مبنای چیستی آرایه‌های تزیینی این دو بنا قرار گرفته است.هدف: بازشناسی آرایه‌های تزیینی خانۀ محتشم و صالحی هدف پژوهش حاضر است.روش پژوهش: رویکرد پژوهش حاضر کیفی است و از منظر هدف، بنیادی محسوب می‌گردد و ماهیتی توصیفیتحلیلی دارد. جمع‌آوری اطلاعات براساس مطالعات و اسناد کتابخانه‌ای و میدانی، نظیر عکاسی، صورت گرفته است.یافته‌ها: یافته‌ها مبین آن هستند که نقوش بر سه پایۀ مفاهیم باستانی، سنتی و غرب‌گرایانه استوارند. اسلوب موج اروپایی‌مآبی در آرایه‌های دورۀ قاجار نمود بیشتری نسبت‌ به آرایه‌های دورۀ زند دارد، به‌گونه‌ای که مفاهیم سنتی در استحاله‌ای جدید با تکیه بر جنبه‌های طبیعت‌گرایانه و تجمل‌گرایانه به ‌تصویر کشیده شده‌اند. در دورۀ زند، به مضامین اسطوره‌ای و سنتی رایج توجه بیشتری نشان داده شده، در حالی که مضامین تصویرگری‌های هنرمندان قاجاری، به‌ویژه در تزیینات کاشی هفت‌رنگ، بستر مناسبی جهت اشاعه و ترویج هم‌زمان فرهنگ‌های نوپا و کهن است. هنرمند قاجاری با جاودانگی جایگاه شاهان همسو با تثبیت سنت‌های کهن ایرانی گام برداشته است. همچنین با به‌ تصویر کشیدن اشیای نوظهوری نظیر اتومبیل، تلفن و دوربین عکاسی معرف و مبلغ سبک زندگی نوین ایرانی است.  تصویرگری‌های مذهبی،  این بناها بازتاب‌دهندۀ فرهنگ دینی و در پرده‌های تغزلی، داستان‌سرای مضامین ادبی است. گچ‌بری‌های رنگی نگاره‌های پرشاخ و برگ، تصویر مرغان، حلقه‌های گل و حضور رنگ‌های سرخوشانه و پرتحرکی چون قرمز، زرد و صورتی در این ادوار متاثر از هنر غرب است.

architectural decorative arrays of «mohtasham» and «salehi» houses in shiraz; relics from the zand and qajar eras

problem definition: the media power of the residential architecture of shiraz is obvious to everyone due to the historical seniority, the character of the rulers, and the people of this land. the two houses namely «mohtasham» and «salehi» are authentic representatives for understanding the architecture of the zand and qajar periods of shiraz because of the richness of their decorations. therefore, the fundamental question of the current research is based on the decorative arrays of these two buildings.objective: this study aims at recognizing the decorative arrays of mohtasham and salehi houses.research method: the approach of the current research is qualitative and, regarding the aim, it is fundamental, having a descriptiveanalytical nature. the data collection method includes library and field research and documents, such as photography.results: the results show the motifs are based on ancient, traditional, and western concepts. the europeanoriented style is more prominent in qajar period arrays than that of zand era, so that traditional concepts are depicted in a new transformation relying on naturalistic and luxurious aspects. in the zand period, more attention was paid to common mythological and traditional themes, while the themes of qajar artists’ illustrations, especially in the painted tile decorations, are a suitable platform for the simultaneous distribution and promotion of new and ancient cultures. the qajar artist has taken a step with the immortality of the kings’ position in line with the consolidation of the old iranian traditions. also, by illustrating emerging objects such as cars, telephones, and photography cameras, it represents and promotes the modern iranian lifestyle. in religious illustrations, it reflects religious culture and in lyrical plays; it is a storyteller of literary themes. the colored plasters, embellished paintings, the image of birds, flower rings and the presence of joyful and lively colors such as red, yellow, and pink in these periods are influenced by western art.