بازتاب اشعار مثنوی معنوی مربوط به داستان‌های پیامبران در نگاره‌های دوره صفوی

بیان مسئله: مثنوی معنوی مولوی یکی از برترین کتاب‌های ادبیات عرفانی کهن فارسی و حکمت پارسی پس از اسلام است که مضامین عرفانی و ادبی آن یکی از موضوع‌های اصلی نگاره‌های دوره صفویه (9071135 ه.ق) محسوب می‌شود. حکایات موجود در مثنوی دستمایه‌ای برای بیان اندیشه‌های عرفانی مولوی است. سرچشمه این داستان‌ها، قرآن و احادیث و روایاتی است که مولوی از آن استفاده کرده و از داستان‌های پیامبران برای القاءِ مضامین عرفانی بهره گرفته است. از آنجا که تبیین زیبایی‌شناسی هنر نگارگری مبتنی بر آموزه‌های عرفانی به‌ویژه عالم خیال یا عالم مثال بوده است، هم‌راستا با حکایات مثنوی، هنرمندان نگارگر صفوی نیز با برداشت‌هایی از اشعار و اندیشه‌های عرفانی مولوی و تاثیر از آیات قرآنی به تصویرگری این داستان‌های دینی، به‌ویژه داستان‌های پیامبران همت گماشته‌اند و ماحصل بیان تصویری داستان‌های پیامبران به ‌شیوه فضاسازی چندساحتی نگارگری، نمود معانی حکمی و عرفانی در این نگاره‌هاست. سوال اصلی تحقیق به این شرح است که کاربرد چه عناصر بصری از نگاره‌های مثنوی و معنوی داستان‌های زندگی پیامبران دوره‌ صفوی نمود مضامین عرفانی و حکمی است؟هدف: هدف اصلی پژوهش در بر دارندة بررسی مفاهیم موجود در اشعار مثنوی معنوی در نگاره‌های دوره صفوی (با تکیه بر داستان‌های مثنوی مولوی) است.روش پژوهش: این پژوهش به روش توصیفی و تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات به‌‌صورت کتابخانه‌ای (اسنادی)، در صدد بررسی ارتباط بین دو موضوع کاربرد عناصر بصری و شیوه فضاسازی در نگاره‌های عصر صفوی با مضامین عرفانی و مذهبی مثنوی معنوی با تکیه بر داستان‌های پیامبران است.یافته‌ها: یافته‌های پژوهش حاکی از این است که با توجه به ارتباط نزدیک قوه‌خیال در نگارگری با مضامین عرفانی، انعکاس فضاهای چندساحتی، عدم بُعدنمایی، کاربرد فرم یا صورت در نگاره‌های دوره صفوی بی‌شک متاثر از بینش عرفانی اسلامی است که به نگارگری دوره صفوی معنا و مفهوم ویژه‌ای بخشیده و اوج کمال و انسجام نظام چندساحتی نگارگری ایرانی در کنار ادبیات عرفانی در این نگاره‌ها جلوه‌گر شده است.

manifestation of the masnavi (masnavi-ye-manavi) poems related to the prophets stories in safavid paintings

problem definition: this article seeks to have a historical and artistic analysis of the modern art movement of iran, take a look at its roots and emergence contexts, to clarify the foundations of the innovational movement in the art of modern painting in iran, especially in calligram. calligraphy, which has a sacred background and is related to the writing of the divine book, has followed its historical course from the past centuries with a rich history until secularization and has gone through many ups and downs. the problem of this article is whether calligram (iranian letterism movement) can be classified in the contemporary art of iran based on the duality of traditional and modern art? what characteristics does this classification explain the duality of traditional and modern art?objective: the purpose of this article is to study the cognitive style and discuss the visual culture of iran, and it seeks to classify the iranian letterism movement based on the traditional and modern approach in the form of paintingcalligraphy.research method: the method of this fundamental research article is qualitative with a descriptiveanalytical presentation. in obtaining results and collecting data and materials, this study has benefited from library resources and visual study of works.results: the achievement of this article makes it clear that calligram, following the modern &letterism& movement in the west, was widely welcomed by artists in the saqqakhane movement with an identityoriented approach. it is divided into two types, traditional and modern, or calligraphic and painterly approaches.