پیکرنگاری درمکتب نگارگری آل‌اینجو در سدۀ هشتم (نمونه‌های موردمطالعه: نگاره‌های نسخ خطی شاهنامه 733ق و سمک عیار)

بیان مسئله: در میان مکاتب نگارگری، آثار نگارگری به‌جا مانده از مکتب شیراز قرن هشتم هجری قمری به‌دلیل حفظ سنت‌های هنری ایران باستان و رویکرد بیانی آن‌ها، شاخص و منحصر به فرد هستند. با توجه به این موضوع که ترکیب‌بندی نگاره‌ها بر اساس چیدمان پیکره‌ها از ویژگی‌های اصلی مکتب نگارگری شیراز در دوره آل‌اینجو بوده، این پژوهش با هدف مطالعه و مقایسۀ شیوۀ شخصیت‌پردازی در نگاره‌های دو نسخۀ خطی به‌جا مانده از مکتب شیراز، یعنی سمک عیار با 80 نگاره و شاهنامۀ 733 ه.ق. با 52 نگاره، علاوه بر پاسخ به این پرسش که شخصیت‌پردازی و طراحی پیکره‌ها در نگاره‌های مکتب آل‌اینجو چه خصوصیاتی داشته، به وجوه اشتراک و افتراق نگاره‌های این دو نسخه پرداخته است.هدف: مقاله حاضر با هدف شناخت و بررسی شخصیت‌پردازی در نگارگری مکتب شیراز به مطالعه بصری دو نسخۀ خطی شاهنامه 733 (سنت پترزبورگ) و نسخۀ خطی سمک عیار (آکسفورد) خواهد پرداخت.روش پژوهش: این پژوهش از نظر ماهیت داده‌ها، کیفی بوده و از منظر هدف، بنیادی است. جمع‌آوری اطلاعات به شیوۀ کتابخانه‌ای انجام شده است. در نگارش و تدوین این پژوهش از ابزارهای گوناگونی از جمله مشاهده و سیاهۀ وارسی استفاده شده است.یافته‌ها: شخصیت‌ها در نگاره‌های مورد بررسی را می‌توان بر اساس جایگاه اجتماعی به شش گروه پادشاهان، زنان درباری، زنان غیر درباری، زنان عیار، ملازمان و جنگجویان تقسیم کرد. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که هر کدام از این گروه‌های شش‌گانه در پیروی از قراردادهای بصری از منظر نوع تن‌پوش و حالت قرارگیری در نگاره‌ها تفاوت‌هایی دارند و نحوه و محل قرارگیری شخصیت‌ها در نگاره‌های دو نسخه نشان ‌دهندۀ ویژگی‌های شخصیتی و جایگاه اجتماعی آن‌ها در هر داستان است. چنانچه شکل ظاهری و نوع طراحی شخصیت‌های انسانی در هر دو نسخه یکسان است؛ اما شیوۀ برخورد نگارگر با شخصیت‌ها در هر نسخه متفاوت است. نگارگر نسخۀ خطی سمک عیار برای اشخاص عالی‌رتبه، از جمله پادشاهان فضای بیشتری در نگاره در نظر گرفته است. او پادشاهان را چه نیکو و چه ظالم، نشسته بر تخت ترسیم کرده؛ اما نگارگر نسخۀ خطی شاهنامۀ 733ه.ق. تخت را محلی برای نشان دادن ظلم شاهانه در نظر گرفته است. پادشاهان در این نسخۀ خطی بر تخت تکیه نزده‌اند، مگر آنکه در جبهه شر قرار گرفته باشند.

Character Design in Al-Inju School of Persian Miniature Painting in the Eighth Century (Study Samples: Shāhnāmeh 733 AH and Samak-e Ayyār Illustrated Manuscripts

Problem Definition: Among the schools of miniature paintings, those paintings left from the Shiraz school of the eighth century AH are significant and unique due to the preservation of the artistic traditions of ancient Iran and their expressive approach. Considering that the composition of the paintings based on the arrangement of the figures was one of the main features of the Shiraz school of miniature painting in the AlInju period, this study aimed to study and compare the method of characterization in the paintings of two illustrated manuscripts left from the Shiraz school, namely Samake Ayyār with 80 images and the Shāhnāmeh 733 AH with 52 images. In addition, it provides explanations about the characterization and design of the figures in AlInju miniature paintings and addresses the similarities and differences between the images of these two illustrated manuscripts.Objective: The present study aimed to identify and investigate the characterization of the Shiraz school of miniature painting through the visual analysis of the two illustrated manuscripts of Shāhnāmeh 733 (St. Petersburg) and Samake Ayyār (Oxford).Research Method: This research is qualitative in terms of the nature of data and is fundamental considering the purpose. Data collection is a librarybased approach, and various instruments such as observation and checklist have been used in compiling the data and writing the research results.Results: The characters in the studied paintings can be divided into six groups based on their social status: kings, court women, noncourt women, female Ayyār, servants, and warriors. The results of this study indicate that each of these six groups differs in following the visual conventions in terms of the type of costume and their physical placement mode in the paintings; the style and position of the characters in the two versions of paintings show their personality traits and social status in each story. In this way, the appearance and design of human characters are the same in both manuscripts, but the way the painter deals with the characters in each version is different. The painter of the Samake Ayyār illustrated manuscript has provided more painting space for highranking characters, including kings. He portrayed kings, both good and evil, sitting on thrones while the painter of Shāhnāmeh 733 AH manuscript has considered the throne as a place to show royal oppression; the kings were not depicted seated on the throne in Shāhnāmeh manuscript unless they were on the side of evil.