آیکونولوژی نقش انسانی در دو قطعه پارچه ساسانی (با تصویر جنگ شاهی و تصویر درخت زندگی)

آثار هنری در طول قرون متمادی نمایشگر فرهنگ، باورها و عقاید هر قوم بوده و با تاریخ هنر اقوام پیوندی ناگسستنی دارد. آنچه از دوره ساسانی برجای‌مانده به دلیل وقایع سیاسی، دینی و اقتصادی این دوره اهمیت ویژه‌ای دارد و تفسیر این آثار کمک می‌کند تا هر چه بیشتر با رمز و رازهای نهفته این دوره آشنا شد. بیشترین مشخصه هنر ساسانی نقوش تزئینی آن است و یکی از تجلیات این نقوش در منسوجات ساسانی است. مسئله‌ای که مطرح می‌‌گردد این است که چه لایه‌های معنایی آشکار و پنهانی در نقوش پارچه‌های ساسانی وجود دارد. ازاین‌رو ضروری می‌نماید که این هنر، با رویکردهای جدیدی که در حوزه نقد هنری و زیبایی‌شناسی مطرح است، مورد تحلیل قرار بگیرد. یکی از رویکردهایی که برای بررسی محتوای متون تصویری غالباً سودمند است، رویکرد آیکونولوژی است. با این حساب، مقاله حاضر با هدف تعمیق در نمادها و نشانه‌های پارچه‌های آن روزگار به واکاوی لایه‌های معنایی آن‌ها پرداخته است. این تحقیق به شیوه کیفی انجام پذیرفته است و گردآوری اطلاعات بر اساس شواهد بصری و به‌صورت اسنادی (کتابخانه‌ای) به سرانجام رسیده است. برای نیل به این مقصود، مقاله حاضر به‌دنبال این پرسش است: «لایه‌های معنایی آشکار و پنهان  نقوش انسانی در دو قطعه پارچه‌ ساسانی با تصویر جنگ شاهی و درخت زندگی براساس رویکرد آیکونولوژی چیست؟». نتایج حاصل از این پژوهش که در آن به ‌شیوه توصیفی تحلیلی، دو قطعه از پارچه‌های دوره ساسانی را طبق الگوی آیکونولوژی خوانش و در مراحل سه‌گانه آن مورد بررسی قرار داده است، نشان می‌دهد نقوش موجود در پارچه‌های ساسانی ریشه در اندیشه مذهب رسمی و حاکمیت سیاسی دارد و حاکی از ایدئولوژی آنان در اداره حکومت و کسب مشروعیت برای آن است.

Human Figure Iconology is Two Pieces of Textile from Sassanid Era (With Images of the King’s Battle and the Tree of Life)

Throughout centuries, artistic creations have represented the culture and beliefs of every ethnic group, becoming inseparable from their art history. What remains from the Sasanian era is of special significance because of the political, religious and economic events of the day, and interpreting them helps discover more of the secrets buried in the period. Motifs are the most prominent feature of Sasanian art. The fabrics remaining from the Sassanid period are an important source to study the motifs of this period. These fabrics include elements with broad structural, religious, and mythological concepts. Studies show that there are many basic approaches to literary and artistic studies, including the iconology approach which has a relatively special place. Studying art, especially textiles, and reading the motifs of fabrics through iconology can remove many ambiguities in this regard, because this method uses description and analysis to examine the motifs and elements of fabrics and identify their implicit meanings and the reasons for their coincidence. With this in mind, this article aims to delve deeper into the symbols and signs of the fabrics of the Sassanid period and analyze their semantic layers. Aiming to fulfil this objective, the present study seeks to answer this question: “What are the hidden and semantic layers ofthe human figures on the two pieces of textile from Sassanid Era with images of king’s battle and tree of life, based on the iconological approach?” The hypothesis is that by exploring the superficial forms of the motifs of these two pieces of fabric and determining and interpreting the symbols, it is possible to come to their iconographic interpretation and identify at least some of the most meaningful symbolic meanings as a decorative element and a feature of Iranian art. Many studies have dealt with the motifs and symbols of the Sassanid period and the iconology approach. For example, Neda Akhavanaqdam (2017) studied the metal utensils of this period from an iconographic point of view, introducing symbols and discussing the motifs of hunting, ritual and court ceremonies in this period based on the metal art of the Sassanid era. An Introduction to Iconology by Nahid Abdi (2012) has described this approach and clarified the path of this theoretical study to the reader. This book can be a useful guide to the study of Sassanid motifs with this approach.