مطالعه تطبیقی صورت‌های فلکیِ بروج دوازده‌گانه در نسخ مصور «الموالید» و «صورالکواکب الثابته»

علاقه به کیهان و کشف راز آسمان، قدمتی به درازای حضور بشر بر روی کره خاکی دارد. ظهور دین مبین اسلام و گرایش خلفای اسلامی به علم نجوم و نجوم احکامی سببِ رشد و توسعه این شاخه از علوم طبیعی به ویژه در فاصله قرن 3 تا 9 هجری شد. در پژوهش حاضر مفاهیم و باورهای نجومی در دوران اسلامی، شناسایی و استخراج گشته و جهت تطبیق با نقوش نجومی دو نسخه مصور «صور الکواکب الثابته» ( 820ه.ق) اثر عبدالحمن صوفی که نسخه اولیه آن متعلق به قرن 4 ه.ق بوده و «الموالید» (700ه.ق) اثر ابومعشر بلخی مورد بررسی قرارگرفته است. پژوهش حاضر کیفی و به لحاظ هدف، نظری است. داد‌ه‌های این پژوهش بر پایه اطلاعات کتابخانه‌ای و پایگاه های اطلاعاتی علمی بوده و روش ارائه آن توصیفی و تحلیلی با رویکردی تطبیقی است. مهم ترین پرسش این پژوهش عبارت است از: مولفه‌های احکام نجومی و صورت های فلکی در دو نسخۀ مصور «الموالید» (700ه.ق) و «صورالکواکب» (قرن9 ه.ق) چگونه تجسم یافته اند و آیا تصاویر نسخه «الموالید» متاثر از تصاویرِ مرجعِ عبدالرحمن صوفی (قرن4ه.ق) در صورالکواکب  بوده است؟ بنابر یافته های پژوهش، صورفلکی به دو دستۀ بروج دوازده گانه و سیارات هفت گانه تقسیم می شوند که این صورت ها در دو کتاب نام برده از تنوع بصری به لحاظ نحوۀ پرداخت و تکنیک اجرایی برخوردار بوده اند. در اغلب موارد نقش بروج در الموالید، متاثر از ساختار علمی و اصلی تجسم یافته در صورالکواکب بوده و بعضاً به اقتضای سلیقه هنرمند و با توجه به شرایط فرهنگیِ دوران تصویرگر، تغییراتی در آن ها صورت گرفته است.

Comparative Study of the Twelve Constellations in Illustrated Versions of the Book of Fixed Stars and Nativities

Since the time of their appearance on the Earth, humans have been interested in the cosmos and the discovery of the secrets of the sky. The emergence of Islam and the tendency of the Islamic Khalifas towards the science of astronomy and astrology led to the growth and development of this branch of natural sciences, especially between the 3rd and 9th centuries AH. In the present study, astronomical concepts and beliefs in the Islamic era have been identified and extracted in order to compare them with the astronomical motifs of the two illustrated versions of Book of Fixed Stars (820 AH) by Abd alRahman alSufi, the original version of which belongs to the 4th century AH and Nativities (700 AH) by Abu Ma’shar Balkhi. The present research aimed to find out how the components of astrology and constellations are depicted in the two illustrated versions of Nativities (700 AH) and Book of Fixed Stars (9th century AH) and whether the images of the Nativities were influenced by the reference images of Abd alRahman alSufi (4th century AH) in Book of Fixed Stars. Regarding the research carried out in this field of study, Zargari and Yahyaei (2014) in &The effect of astronomical beliefs and attitudes on the social and political conditions of Iran during 49th centuries AH& have studied the formation and growth of astronomical beliefs in the Islamic era. Moreover, Hosseini (2017) in his study &Reflections of various constellations in the art of pottery from the Islamic era to the Safavid period and their comparison with the images of Abd alRahman alSufi & concluded that the artists of the Islamic period have used the astronomical designs and concepts of astronomical books; however, in many cases, they have made changes in these designs according to the spirit of the age and their own taste. Afrough and Nowruzi Talab (2012) have also studied the 12 constellations of the zodiac in the &Decorative nature of the astronomical concepts of a brass water container”.