نقش نمادین ستاره در قالی‌های دوره اسلامی

طراحان قالی‌ در دوران اسلامی با تاثیر از مبانی زیبایی‌شناسی این دین سعی کرده ا ند، از طرح‌ها و نقش هایی استفاده کنند که   مبین فرهنگ و آیین معنوی اسلام و فاقد شائبه های غیر وحدانی باشد؛ یکی از این  نقش ها ستاره است. این نقش که  از قدیمی‌ترین نقوش مورد استفاده در قالی دست‌بافت است، در اغلب آثار هنری دوران اسلامی به شکل های متنوع  به کار رفته است. البته قبل از ظهور اسلام نیز، این نماد در مناطق مختلف ایران با مفاهیم خاص مورد استفاده بوده است. این مساله بر اهمیت تاریخی این موضوع می افزاید. با توجه به استفاده متنوع از این نقش‌مایه  در متن، حاشیه، ترنج و لچک‌ انواع فرش‌های دوران اسلامی، لازم است پژوهشی در این خصوص انجام شود. این تحقیق نقش ستاره را در فرش از نظر زیبایی شناسی و نماد شناسی آن مورد بررسی قرار داده است. در این مقاله، شناسایی انواع ستاره و جایگاه آن در فرش بافی دوران اسلامی نیز با ارائه نمونه هایی از فرش هایی که دارای نگاره ستاره هستند صورت گرفته است. پرسشی که در این تحقیق است: مفهوم  نمادین ستاره در قالی های دوره اسلامی چیست و  از این نقش چگونه در قالی استفاده شده است؟ هدف این پژوهش آشنایی بیشتر با عناصر نمادین فرش ایران است. روش این تحقیق توصیفی و داده‌های آن از منابع کتابخانه ای و پایگاه های اطلاعاتی است. بنابر یافته‌های این تحقیق، نقش ستاره به عنوان نمودی بصری، نمادین و عرفانی یکی از زیباترین نقوش در هنر فرش بافی اسلامی و بیان گر تجلی انوار حق بوده است. طراحان فرش این دوران از نگاره‌های نمادین این عرصه که برگرفته از مفهوم اشراق و نور در عرفان اسلامی است و خداوند درآیه شریفه خود را زینت بخش آسمان به آن خطاب می‌فرماید (اِنَّا زَیَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْیَا بِزِینَةٍ الْکَوَاکِبِ) در طرح و نقش فرش استفاده می نمایند.

Symbolic significance of star pattern in Islamic carpets

During the Islamic era, carpet designers, influenced by the aesthetics of this religion, opted for the designs and patterns reflecting the Islamic concept of spirituality and monotheism. One of the oldest patterns that have been used in such designs is star shape, which has been applied in different forms in most of the Islamic artworks. This symbol is also of historical significance since it was used in different places, especially Iran, even in the preIslamic eras in order to convey particular concepts. The frequent use of star figure in the backgrounds, margins, medallions, and corners of different types of carpets in the Islamic era underscore the importance of investigating this pattern from aesthetic and symbolic points of view. The present study aimed to identify the various types of star patterns and examine their position in the Islamic carpets through investigating the carpets entailing this shape. In other words, this research was targeted toward determining the symbolic significance of star pattern in Islamic carpets and the manner of its utilization. This research sought to create awareness regarding the symbolic elements used in the Iranian carpet. One of the sources that has dealt with this topic is a book titled Kilim (Hall Vivoska, 1998), according to which the star is generally a sign of happiness. Eightpointed stars are most often observed in the Anatolian rugs due to technical principles and limitations. In a book entitled ‘Masterpieces of Fars Rugs’ (1996), Syrus Parham writes that stars, especially the eightpointed star, plays a major role in the carpets produced in Fars.