جایگاه نمادهای نجومی در هنر ایران باستان (دورۀ پیش از تاریخ تا پایان دوره هخامنشی)

غنای هنری نخستین دست ساخته های کشف شده در فلات ایران، ذهنیت تحول یافت ه ای را نشان می دهد که به‌احتمال‌ قوی، حاوی باورهای و عقاید محکمی است. در میان این باورها و اعتقادات، نظام نجومی بسیار قوی و پررنگ جلوه می کند. برای انسان اولیه که مجبور بود با دست خالی با عناصر طبیعی مقابله کند و زنده بماند، وضع اقلیمی و جوّی بزرگ ترین دغدغه به شمار می آمد. زمانی که کشت زار و گلّه تنها مایۀ امرارمعاش بود، توالی منظم تابستان و زمستان به معنای خود زندگی بود که اختلال در آن موجب وقفۀ حیات می گردید. ازاین‌رو، آسمان کانون توجه اصلی و در مراسم آیینی و متعلقات آن صاحب منزلت خاص بود. ازآن جا که عقاید ساکنان سرزمین ایران و گستره های فرهنگی اش، دست کم از هزارۀ چهارم پیش از میلاد بر سفالینه های منقوش، مهرها، و سپس انواع اشیای مسی و مفرغی و نقش برجسته ها ثبت شده است، بدون تردید می توان با وجود این همه اعتبار و منزلت آسمان در آن دوران، به‌ وفور نشانه های علائم کیهانی و آسمانی را در هنر مردم باستان پیدا کرد. با این وصف، در این پژوهش سعی بر این است که نگاره ها و نقش مایه های بدوی تا پایان زمان هخامنشیان، از حیث علائم نجومی نقش شده بر آن ها، مورد بررسی قرار گیرد تا دریابیم نمادهای نجومی بر چه اساس شکل گرفته اند و این وفور نمادهای کیهانی در هنرهای ایران باستان ، نشان دهندۀ چیست. این مقاله به روش تاریخی و شیوه گردآوری اطلاعات، با استفاده از منابع کتابخانه ای است. نتیجه ای که از این مقاله گرفته می شود نشان می دهد که انگاره پردازی‌های نمادین ایرانیان باستان، نخستین گام های برداشته ‌شده در راه مهار محیط پیرامونشان است.

Status of Astronomical Symbols in Ancient Iranian Art (from Prehistoric Era to the End of the Achaemenid Period)

Ancient Iranian astronomers with strong astronomical motives and divine prophecies have always sought to relate celestial phenomena to human behaviors. They believed that there was a strong relationship between what was in the sky and what happened in their lives. About 6,000 years ago, the ancient astronomers recorded celestial movements. It is obvious that their attention to the sky has been manifested in various ancient art forms. Accordingly, the research questions of the present study are as follows: How did the astrological symbols (e.g., the sun, moon, sky, change of the seasons, and thirty days of each month) have changed and used since the Medes period to the end of the Achaemenian period? Why cosmic symbols were used repeatedly in ancient art? Is the continuous use of astronomical symbols and the existence of constellation in ancient Iranian art can be associated with the people’s concern for their livelihood? The most relevant sources for the current study include a study entitled Analysis of constellation patterns in Iranian paintings in which the researchers examined the remaining patterns of the ancient Persia until the Qajar period. In addition, the origins of astronomy in religions and ancient traditions were studied. Moreover, the researchers’ main focus was to know the place of astronomy in ancient visual art and painting and did not explore other artistic aspects. The present study aimed at examining the same issue (Sabetkar, 2011).