بررسی نقش‌مایه درخت سرو در قالی‌های دوره صفوی و قاجار

نقش سرو که با عقاید آئینی و رسوم و فرهنگ ایرانی، مرتبط است، درقالی ایرانی، به وفور دیده می شود. کاربرد این نقش براساس باورها و عقاید هر دوره‌ای از هنر ایران است و استفاده از آن در قالی، دلیل بر اهمیت  این نقش نزد ایرانیان، از دیرباز تا کنون است. مسئلة  این پژوهش شناخت اصالت نقوش ایرانی و ادارک بهتر معانی طرح های اسطوره ای و مفاهیم عمیق آن هاست. این پژوهش از نظر روش توصیفی – تحلیلی است  که به شیوه اسنادی با توجه به نقش سرو در قالی صفوی و قاجار  انجام گرفته است. در این پژوهش از هر دوره چند نمونه(6 نمونه از فرش های دوره صفوی و 12 مورد از فرش های دوره قاجار) قالی دارای طرح سرو تحلیل گشته است. هدف کلی تحقیق شناخت گونه های مختلف سرو و همجواری آن با موجودات دیگر(جانوران نگهبان) است. چند نمونه سرو در قالی های دوره صفوی و قاجار به کار رفته و نقش موجودات هم جوار با سرو در این قالی ها چیست سوالاتی است که در این تحقیق به آن ها پاسخ داده می شود. یافته های این پژوهش نشان می دهد که عقاید و باورهای فرهنگی موجود در هر دوره بر چگونگی شکل گیری اسطوره سرو تاثیر گذار بوده و سرو در هر دوره تاریخی دارای معانی و مفهوم خاصی از جمله جاودانگی، آزادگی، قدرت و استقامت بوده است. در دوره صفوی نقش سرو یادآور دنیای معنوی، نشان عزت و قدرت پادشاهی، و تزئینی است. در دوره قاجار هم جایگاه آن تزئینی و نیز نشانی از قدرت پادشاهی است.

The Motif of Cedar Tree in Qajar and Safavid Rugs

The motif of cedar tree, rooted in Persian culture, customs and rituals, is commonly seen in Persian rugs. Representation of this motif is especially noticeable in Qajar and Safavid Rugs. With respect to the history of art in Iran, Qajar and Safavid eras are two key periods. Application of the motif of cedar tree in the Persian rugs since very long time ago shows the special place of this motif for the Iranians. On this basis, the objective of the present research was to identify the conceptual function of this motif in the Persian rugs during Qajar and Safavid eras in order to have a better understanding of the meanings of such mythical motifs. In this respect, different species of cedars were identified and how they have been accompanied with other (guard) animals, was examined. So far, different studies have been conducted on the role of cedar tree and the its cultural, symbolic and mythical value in Iran. For example, in her MA dissertation entitled the trend of evolution and analysis of the role of cedar in Sfavid textiles, Fatemeh Bazi (2015) addressed the role of cedar and paisley design (botehjegheh in Persian) in textiles of Safavid era. Similarly, in a study entitled the role of cedar tree and its symbolic meanings in certain images of Tahmasbi’s Shahnamih, Saba AleIbrahim (2015) dealt with symbolic and esoteric concepts of trees in the images of Tahmasbi’s Shahnamih pointing out the relation of the images with literature and prominent characters.