اقتصاد سیاسی رانت و خصوصی سازی در ایران پس از انقلاب اسلامی

موضوع مهمی که در سال‌های اخیر در کشور مورد توجّه کارشناسان سیاسی و اقتصادی و همچنین مردم قرار گرفته است موضوع عدم موفقیت خصوصی‌سازی در کشور و تحقق ‎نیافتن واگذاری اموال دولتی به بخش خصوصی (مردم) و انتقال گسترده اموال ملی به بخش موسوم به شبه‌دولتی است. نگاهی به روند خصوصی‌سازی در ایران پس از گذشت سی سال، نشان می‌دهد پس از چند سال کشمکش بر سر کوتاه‌ کردن دست دولت از اقتصاد نه‌تنها مردم مالکیت شرکت‌های بزرگ اقتصادی کشور را برعهده ندارند؛ بلکه اداره آن‌ها از دست دولت نیز خارج شده و در کنار بخش دولتی و خصوصی، بخش قدرتمندی به نام شبه‌دولتی شکل گرفته است. در این مقاله سعی گردیده با روش تحلیلی - توصیفی و براساس نظریه «خشونت و نظم‌های اجتماعی» داگلاس نورث، جان جوزف والیس و باری وینگاست که بر مبنای توزیع آگاهانه رانت در میان فرادستان در نظم دسترسی محدود بنا شده است به این سوال پاسخ دهد که علت انحراف خصوصی‌سازی و واگذاری اموال دولتی که سرمایه ملی محسوب می‌گردند به بخش شبه‌دولتی (نهادهای عمومی غیر دولتی و نظامی) به چه علت بوده است. بر این اساس می‌توان گفت در نظم‌های دسترسی محدود ائتلاف غالب برای کنترل نظم اجتماعی و جلوگیری از نارضایتی اعضای خود (کنترل خشونت) مجبور به اعطای امتیازات سیاسی و اقتصادی (رانت) به این اعضا هستند. در نظریه نورث و همکارانش رانت به ‎معنای منفی آن مد نظر نبوده و آن‌ها معتقدند در نظم دسترسی محدود، اعطای رانت و کنترل خشونت می‌تواند زمینه‌ساز توسعه و رشد اقتصادی گردد. بر این اساس در ایران نیز واگذاری اموال به بخش‌هایی که نه دولتی محسوب می‌شوند و نه خصوصی در چارچوب نظم دسترسی محدود رخ داده است.

the political economy of rentrism and privatization in iran after the islamic revolution

an important issue on which the political and economic experts and the public have recently focused is the failure of privatization and failure to transfer governmental property to the private sector (the public) and extensive transfer of national property to the sector socalled quasigovernment. a review on the privatization process in iran, after 30 years, indicates that after years of struggling to cut the government’s hand in the economics, not only people own no large corporations, but the government is also excluded from running them and a powerful sector, i.e. quasigovernment has been formed along with the public and private sectors. using theoreticalanalytic method and according to the theory of &violence and social order& by douglas north, john joseph wallis, and barry winga, which is based on the conscious distribution of rent among elites in a restricted order, the present study aims at finding an answer to this question what caused diversion of privatization and transfer of government property that is considered national capital to the quasigovernment sector (public nongovernmental and military institutions). in this sense, it can be said that in the restricted order, the dominant coalition to control social order and prevent the dissatisfaction of the core members of power have to grant political and economic privileges (rent) to these members. in this context, the transfer of property to sectors that are neither public nor private in iran is based on this trend.