جایگاه نفت در بستر روابط دوجانبه‌ ایران و عراق در دوران احیای تحریم‌های پسابرجام

خروج آمریکا از برجام و بازگشت مجدد تحریم‌های ایران موضوع روابط اقتصادی ایران با کشورهای همسایه را در هاله‌ای از ابهام قرار داد. با‌توجه‌به بازگشت تحریم‌های نفتی ایران و هم‌زمان جایگاه بااهمیت این نوع از انرژی در سیاست‌های اقتصادی ایران و عراق، هدف این مقاله واکاوی روابط دو کشور در دوران تحریم‌های پسابرجام حول متغیر نفت است. به‌رغم فروپاشی رژیم صدام و راه‌یابی گروه‌های شیعی در ساختار قدرت عراق و افزایش نفوذ ایران، متغیر نفت صرفاً زمینه‌ساز همکاری نبوده است و در وضعیت تحریم‌های پسابرجام می‌تواند زمینه‌های واگرایی دو کشور را نیز مهیا کند. این مقاله با اتکا به روش توصیفی تبیینی به این پرسش پاسخ می‌دهد که جایگاه نفت در روابط ایران و عراق در دوران احیای تحریم‌های پسابرجام چگونه ارزیابی می‌شود؟ در قالب فرضیه، نویسندگان این مقاله معتقدند که با‌وجود نقش مهم نفت در ایجاد زمینه‌هایی برای همگرایی و واگرایی میان دو کشور، در‌نهایت این مولفه نقشی ثانوی دارد و می‌تواند تحت‌تاثیر منافع امنیتی دو طرف قرار گیرد و کارکرد علّی خود را از دست دهد. یافته‌های این مقاله نشان می‌دهد که با‌وجود تاثیر نفت در ایجاد برخی بسترهای همکاری مانند میادین نفتی مشترک بین دو کشور، ارائه‌ آموزش‌های فنی مهندسی ایران به عراق، انتقال خطوط نفتی عراق به ایران به‌منظور تسهیل صادرات نفت این کشور، و نیز زمینه‌هایی برای رقابت مانند میادین نفتی مشترک، مغفول‌ماندن ایران از جایگاه نفت عراق، افزایش جایگاه نفتی عراق در‌ عرصه‌ بین‌المللی در دوره‌ پساصدام، و کاهش قدرت چانه‌زنی و دیپلماسی نفتی ایران، نفت نمی‌تواند جایگاه منافع امنیتی موازی دو طرف را بگیرد.

The Position of Oil in the Context of Bilateral Relations between Iran and Iraq during the Resumption of Post-JCPOA Sanctions

Revival of Iran sanctions after nuclear agreement with great powers (JCPA) have made essential Iran s economic relations with neighbor s and other countries. The main goal of the article is evaluation of Iran Iraq relations with focus on oil factor, because of Iran s oil sanctions revival and importance of the energy in economic policy of both Iran and Iraq. Despite of Saddam regime collapse and promotion of Shias groups in Iraq power structure and hence Iran s increased penetration in the country, oil factor has not necessarily resulted in cooperation and in some circumstances, it can play disintegrative role specially in sanctions revival era. With descriptiveexplanative method, the article seeks to answer the question that how can we evaluate oil position in IranIraq relations during the resumption of postJCPOA sanctions? As a hypothesis, the article argues in spite of oil important role in bilateral relations of the two countries, this factor have had impressed securities preferences and mostly play secondary role. Findings of the article shows in spite of oil role in creating cooperative context such as common oil fields, Iran technologicalengineering educational trains to Iraqis and Iran aids to Iraq to facilitate oil export (with use of pipeline and Hormoz Strait islands) and some competitive factors such as exploitation of common oil fields, global attention to Iraq oil in postSaddam era and decreased power of Iran oil diplomacy eventually this factor cannot replace two sides parallel securities interests.