اقلیم شناسی مناطق خشک و نیمه خشک ایران مرکزی

امروزه شناسایی نوع اقلیم یک منطقه با استفاده از عناصر مهم و اثرگذار، می تواند نقش کلیدی در شناخت و بازخوانی یک پهنه جغرافیاییداشته باشد. لذا هدف اصلی پژوهش‌حاضر، اقلیم‌شناسی مناطق خشک و نیمه خشک در ایران‌مرکزی با استفاده از روش‌های آماری تحلیل عاملی و تحلیل‌خوشه‌ای است. بدین‌منظور، از داده‌های 13 متغیراقلیمی در 14 ایستگاه‌سینوپتیک در بازه‌زمانی 44 ساله از سال 1355 تا 1398شمسی استفاده شد و ماتریسی به ابعاد 14×13 که سطرها؛ عناصر اقلیمی و ستون‌ها؛ تعداد ایستگاه‌ها هستند، ایجاد گردید. جهت تعمیم داده‌های ایستگاهی به پهنه‌ای نیز، شبکه‌ای با یاخته‌های ‌km 15×15 در ایران‌مرکزی تشکیل شد و ماتریسی با ابعاد 14×446 که سطرها؛ یاخته‌های رقومی و ستون‌ها؛ تعداد ایستگاه‌ها را نشان می‌دهد، به‌دست آمد که مبنای محاسبات در تحلیل‌عاملی با چرخش واریماکس و تحلیل‌خوشه‌ای با ادغام وارد، بوده است. نتایج حاصل از ارتباط‌سنجی ارتفاع با متغیرهای‌اقلیمی حاکی از این است که در ایران‌مرکزی، رابطه مستقیم و معنی‌داری بین این دو عامل برقرار است اما به علت تاثیر عوامل‌محلی و کلان‌مقیاس‌اقلیمی، این ارتباط در سرتاسر پهنه یکسان نیست و گاهاً لانه‌گزینی‌اقلیمی را به وجود می‌آورد. همچنین نتایج نشان داد که 4 عامل اصلی و اثرگذار که اقلیم ایران‌مرکزی را می‌سازند به ترتیب عبارتند از: بارش، دما، رطوبت و توفان گردوخاک. این عوامل، 86.2% از رفتاراقلیمی این پهنه را تبیین می‌کنند. بارش با 35%، مهمترین عنصراقلیمی‌اثرگذار در این پهنه است که غالباً در مناطق سردکوهستانی و ارتفاعات حاکمیت دارد. دما با 27.3% در بیابان‌های مرکزی و کناره‌های کویرلوت در کاشان، خوروبیابانک، بم و لار نقش‌آفرین است. رطوبت با 15.3% در بخش‌هایی از مناطق گرم‌ومرطوب جنوبی در بافت، آباده و داران اصفهان موثر است. توفان‌های گردوخاک با 8.8%، کم‌ترین عامل اثرگذار در اقلیم ایران‌مرکزی است که به صورت پراکنده در خوروبیابانک، بافق، یزد و کاشان رخنمون بیشتری دارد. همچنین با انجام تحلیل‌خوشه‌ای، 4 ناحیه اقلیمی متمایز در ایران‌مرکزی تحت عنوان ناحیه‌بارشی؛ ناحیه‌سردکوهستانی؛ ناحیه‌گرم‌وخشک؛ احیه‌بسیارگرم‌وخشک‌بادی شناسایی گردید.

climatology of arid and semi-arid regions in central iran

for this purpose, the data of 13 climatic variables in 14 synoptic stations in a period of 44 years (from 1977 to 2020) used and a 13x14 matrix (rows; climatic elements and columns; number of stations) was created. in order to generalize the station data to the area, a grid with 15x15 km pixel was formed in central iran and a matrix with dimensions of 446x15 (rows; digital pixel and columns; number of stations) it was found that the basis of the calculations will be factor analysis with varimax rotation and cluster analysis with ward integration. the results of measuring the relationship between altitude and climatic variables indicate that in central iran, there is a direct and significant relationship between these two factors. however, due to the influence of local and macro scale climatic factors, this relationship is not the same throughout the area and sometimes creates climatic nesting. in addition, the results showed that the 4 main and effective factors that make the climate of central iran are: precipitation, temperature, humidity and dust storm. these factors explain 86.2 percent of the climatic behavior of this area. so that the rainfall with 35 percent is the most important climatic element in this area, which often dominates in cold mountainous regions and high altitudes. the temperature is 27.3 percent in the central deserts and the sides of lut desert in kashan, khourbiabanak, lar and bam. humidity is effective with 15.3 percent in parts of hot and humid southern areas in baft, abadeh and even cold and humid northern areas in daran, isfahan. dust storms with 8.8 percent are the least effective factor in the climate of central iran, which are scattered in khourbiabanak, bafaq, yazd, and kashan