بررسی علل و مسائل تغییرات بستر رودخانه زرینه‌رود از روستای کرکره تا میاندوآب در بازه زمانی 1988 تا 2019

ارزیابی تغییرات مورفولوژیکی مجرای رودخانه از جنبه‌های مدیریت منابع آب و خاک و مخاطرات مربوطه از اهمیت زیادی برخوردار است. در پژوهش حاضر، مورفولوژی و تغییرات جانبی مجرای رودخانه زرینه رود مورد بررسی قرار گرفت. بازه مطالعاتی به طول تقریبی 95 کیلومتر از روستای کرکره تا شهر میاندوآب امتداد می یابد. جهت درک بهتر تغییرات مورفولوژیکی، مجرای رودخانه زرینه رود به سه بازه مشخص تقسیم بندی گردید. بازه اول به طول حدود 35 کیلومتر از روستای کرکره تا محدوده شهر محمودآباد؛ بازه دوم از محدوده شهر محمودآباد تا سد انحرافی نوروزلو و بازه سوم نیز از پایاب این سد تا شهر میاندوآب امتداد می یابد. به منظور ارزیابی مورفولوژی و تغییرات جانبی مجرای رودخانه از چهار شاخص ضریب خمیدگی، زاویه مرکزی، نرخ مهاجرت و ترانسکت بهره گرفته شد. برای استخراج مجرا در دوره‌های زمانی مختلف و هم‌چنین محاسبه شاخص‌های ژئومورفیکی از تکنیک‌های سنجش از دور (rs) و سیستم اطلاعات جغرافیایی (gis) استفاده به عمل آمد. نتایج نشان می‌دهد که شاخص‌های مورد استفاده از تغییرپذیری فضایی و زمانی زیادی در امتداد رودخانه زرینه‌رود برخوردار می‌باشند. در شاخص زاویه مرکزی کل مجرا در دوره های زمانی 1988، 2003 و 2019 به ترتیب برابر 89.9، 91 و 109.2 درجه بوده که یک افزایش ملایم در مقدار زاویه مرکزی در طی 30 سال گذشته بودیم، شاخص ضریب خمیدگی در سال های 1988، 2003 و 2019 به ترتیب 1.7 در بازه سوم ، 1.65 در بازه دوم و 1.81 در بازه دوم هستیم و در شاخص مهاجرت مجرا بیشترین نرخ مهاجرت در 30 سال گذشته 5.716 –9.029متر است و اما در روش ترانسکت در 472 هکتار در 30 سال گذشته از اراضی تخریب و فرسایش یافته‌اند. که به 15.2 هکتار در سال حاصل می شود. این امر دلالت بر گوناگونی و تنوع شرایط محیطی حاکم بر مجرا وکناره‌های رودخانه و همچنین دینامیک عرضی بالای رودخانه زرینه‌رود دارد. مورفولوژی بازه اول به طور عمده در کنترل دو متغیر زمین‌شناسی و سیلاب‌ها می‌باشد. شاخص‌ها و بازدیدهای میدانی نشان‌دهنده تحرک جانبی بالا و بسیار فعال مجرای رودخانه در بازه دوم است. دشت سیلابی توسعه‌یافته، کناره‌های فرسایش‌پذیر، فراوانی سیلاب‌ها، دبی بالا و شیب نسبتا زیاد جزو مهم‌ترین فاکتورهای موثر بر تغییرات مورفولوژیکی این بازه می باشند. مورفولوژی بازه سوم به شدت به‌واسطه برداشت شن و ماسه و عملیات کانالیزه کردن تحت تاثیر قرار گرفته است. نتایج نشان می‌دهند که در طی سال‌های اخیر آهنگ تغییرات جانبی مجرای رودخانه درتمامی بازه‌ها کاهش یافته است. این امر در ارتباط با کاهش قابل توجه دبی رودخانه می‌باشد.

investigating the causes and problems of zarrinehrood riverbed changes from karkareh village to miandoab in the period 1988 to 2019

in order to evaluate the morphology and lateral changes of the river channel, four indices of curvature coefficient, central angle, migration rate and transect were used. remote sensing (rs) and geographic information system (gis) techniques were used to extract the duct in different time periods as well as to calculate geomorphic indices. the results show that the indicators used have a lot of spatial and temporal variability along the zarrinehrood river. in the central angle index of the whole duct in the time periods of 1988, 2003 and 2019, it was equal to 89.9, 91 and 109.2 degrees, respectively, which was a slight increase in the value of the central angle over the past 30 years. in 1988, 2003 and 2019, we are 1.7 in the third period, 1.65 in the second period and 1.81 in the second period, respectively. in the transect method, 472 hectares of land have been destroyed and eroded in the last 30 years. which is obtained to 15.2 hectares per year. this indicates the diversity of environmental conditions prevailing in the river channel and banks, as well as the transverse dynamics of the zarrineh river. the morphology of the first interval is mainly in the control of two variables, geology and floods. indicators and field visits indicate high and very active lateral mobility of the river channel in the second interval. developed floodplain, erodible sides, abundance of floods, high flow and relatively high slope are among the most important factors affecting the morphological changes of this period. the morphology of the third interval is strongly influenced by sand extraction and canalization operations. the results also show that in recent years the rate of lateral changes of the river channel has decreased in all intervals. this is due to the significant reduction in river discharge.