آسیب‌شناسی برنامه‌ریزی توسعه با تاکید بر برنامه‌ریزی توسعه روستایی در ایران

برنامه‌ریزی به معنای کار عقلایی، منظم و سنجیده در زمینه فرایندهای منطقی دستیابی به سیاست‌های مناسب و نیز فرایندهای سیاسی اداری است که از طریق آن سیاست‌های نهایی انتخاب و به اجرا گذاشته شود. پیدایش ایده‌های برنامه‌ریزی در ایران قدمتی بیش از سایر کشورهای توسعه‌نیافته داشته و پس از جنگ جهانی دوم نیاز به یک برنامه کلان اقتصادی در ایران احساس شد. از پایان دهۀ 1320 به بعد که برنامه‌های عمرانی مطرح شدند، مباحث مربوط به عمران روستایی و برنامه‌های آن نیز در قالب شش برنامۀ عمرانی کانون توجه قرار گرفت که در تحقیق حاضر به نقد و ارزیابی ساختاری این برنامه‌ها، پرداخته ‌شده است. نتیجه آسیب‌شناسی برنامه‌های پنج‌ساله توسعه درباره عمران روستایی نشان می‌دهد که اقدامات حاصل از این برنامه‌ها نتوانستند زمینه توسعه روستایی را فراهم کنند. به‌طورکلی پیش از انقلاب با توجه به دیدگاه حاکم مدرنیستی و مایل به توسعه صنعتی، از یک‌سو بخش کشاورزی و روستایی، سنتی تلقی می‌شد و از سوی دیگر دولت به مازاد محصولات کشاورزی وابسته نبود. در دوره پس از انقلاب نیز از خصلت رانتیر دولت، کاسته نشد و بخش کشاورزی پیامدهای نسبتاً مشابهی داشت. سیاست‌گذاری توسعه منطقه‌ای در ایران نیز نتوانسته است به اموری همچون مشارکت عوامل منطقه‌ای، شناخت پتانسیل‌ها، طراحی سیاست‌های مبتنی بر شرایط محلی، مدیریت محلی و منطقه‌ای توسعه و ... بپردازد. نتایج نشان می‌دهد که رویکرد ارتباطی در برنامه‌ریزی به‌دوراز کاستی‌های رویکرد عقلایی‌گرایی، واجد ارزش‌های لازم جهت تحقق فرایند مطلوب برنامه‌ریزی توسعه روستایی در کشور بوده است. نهایت اینکه عدم توفیق برنامه‌های توسعه روستایی همه‌جانبه روستایی بیشتر ناشی از غفلت سیستم قانون‌گذاری و برنامه‌ریزی نسبت به جایگاه روستا و کشاورزی بوده و این طرح‌ها در غیاب مردم برنامه‌ریزی شده و بدون کمک مردم اجرا می‌شوند.

Pathology of Development Planning with Emphasis on Rural Development Planning in Iran

Planning means rational, systematic and thoughtful work on the rational processes of achieving appropriate policies as well as the politicaladministrative processes through which the final policies are selected and implemented. The emergence of planning ideas in Iran was older than in other underdeveloped countries, and after World War II, a macroeconomic plan was needed in Iran. Since the end of the 1920s, when the development plans were introduced, the issues of rural development and its plans have also been addressed in the form of six focus programs and the structural evaluation of rural development programs is one of the wellknown scientific methods. The pathological result of the fiveyear rural development plans shows that the actions of these programs failed to provide the basis for rural development. In general, before the revolution, according to the ruling modernist view and the desire for industrial development, on the one hand, the agricultural and rural sectors were considered traditional, and on the other hand, the government was not dependent on agricultural surpluses. In the postrevolutionary period, the rentier character of the state did not decline after the revolution, and the agricultural sector had relatively similar consequences. Regional development policymaking in Iran has also failed to address issues such as the involvement of regional actors, the recognition of potentials, the design of policies based on local conditions, and so on. The results show that the Communicative approach in planning away from the shortcomings of the rationalist approach has the necessary values to realize the desirable process of rural development planning in the country. Finally, the failure of allround rural development programs is more due to the neglect of the legislative and planning system than to the rural and agricultural position, and these projects are planned and implemented without the help of the people.