تعلیم و تربیت و کرونا،فرصت ها و تهدیدها

دنیاگیری بیماری کروناویروس ، شرایط را برای همه دنیا در بخش‌های مختلف دشوار کرده است. انتشار ویروس کرونا که از اواسط ماه دسامبر (24 اذر) در شهر ووهان چین آغاز شد، به تدریج تمام کشورهای جهان ( تاکنون 202 کشور) را درگیر کرد (ایرنا، 1399). در 30 ژانویه 2020، سازمان جهانی بهداشت با انتشار بیانیه‌ای، شیوع کرونا ویروس را یک وضعیت اضطراری بهداشت عمومی اعلام کرد که تهدیدی برای تمام جهان، به‌شمار می‌رود (نیویورک تایمز ، 2020). اگرچه همه اقشار و گروه‌های سنی در معرض خطر این بیماری قرار دارند، اما با توجه به جمعیت بالای دانش‌آموزان، تراکم کلاسهای درسی، استفاده از امکانات و فضاهای عمومی و مشترک و در نتیجه آن پیامدهای سلامتی و احتمال بالای انتقال ویروس از طریق این گروه به آحاد جامعه، مراقبت و کنترل فضاهای آموزشی از نخستین اقدامات کشورهای مبتلا به این بیماری بوده است. در ششم مارس حدود 291 میلیون کودک و جوان به دلیل تعطیلی گسترده آموزشگاه‌ها توسط دولت‌ها به منظور کند کردن شیوع کرونا به اجبار از حضور در مدرسه محروم شدند. نوزده کشور تمام مدرسه‌ها در قلمرو خود را تعطیل کردند و این باعث ضربه به دانش‌آموزان پایه‌های پیش‌دبستانی تا دبیرستان گردید (یونسکو ، 2020). در پی بحران بیماری کرونا ویروس در نقاط مختلف جهان، شیوع کرونا ویروس در ایران به‌صورت رسمی در 29 بهمن 1398 تایید شد (خبرگزاری فارس، 1398). در پی شیوع این ویروس در ایران، با توجه به حجم گسترده دانش‌آموزی در کشورمان مدارس از هفته اول اسفندماه تعطیل اعلام شد و این تعطیلی تا اواخر سال 98 و حتی بعد از شروع تعطیلات رسمی سال 99 تداوم یافت. اما سیاست دولت در این دوره تعطیلات این بوده است که «مدارس و دانشگاه‌ها تعطیل است؛ لکن آموزش و یادگیری تعطیل نیست». بر همین اساس سازوکارهای بسیار گسترده‌ای برای پیشبرد امور آموزشی و تحقیقاتی با تمرکز بر بستر فضای مجازی و آموزش از راه دور طراحی و تدوین گردید. آموزش و پرورش در ابتدا آموزش‌های مکمل را از طریق شبکه آموزش در راستای استمرار فعالیت‌های یادگیری برای دانش‌آموزان آغاز کرد تا آموزش در کشور تعطیل نباشد. در کنار آموزش‌های تلویزیونی از معلمان خواسته شد تا جریان آموزش را از طریق پیام‌رسانهای داخلی پیگیری نمایند. این نوشتار در سه قسمت به بررسی اقدامات و فرصت ها و همچنین آسیب ها و تهدیدهای کرونا برای نظام آموزشی ایران می پردازد.قسمت اول تشریح اقدامات آموزش و پرورش است که با رویکرد کلان تداوم آموزش در هر شرایط و در هر بسته ممکن پس از تعطیلی مدارس انجام شده است .قسمت دوم به پیامدهای مثبت بحران کرونای این نظام آموزشی می پردازد . موضوع سفر شتابزده و اجباری به دنیای مجازی ، ارتقای مهارت های سواد دیجیتالی و افزایش خلاقیت های فردی معلمان با استفاده از بسته های فناوری را در برمی گیرد که در کنار انعطاف در زمان و مکان آموزش و وسعت یافتن محتوا و اشتراک تجربه ها میتوانند جزو پیامدهای مثبت این شرایط قلمداد شوند.آشکار شدن شکاف طبقاتی دیجیتالی ، خلا تعریف علمیاتی و عملی ارکان تدریس در فضای مجازی در دوران قبل از دانشگاه ، خصوصا ً دوران کودکی و لزوم بازتعریف نقش های دست اندرکاران امر آموزش در فضاهای موازی و مجازی آموزش جزو مهمترین چالش های کرونایی تعلیم و تربیت در جامعه ما هستند .آنچه در پساکرونا در آموزش و پرورش شاهدش خواهیم بود نیز می تواند به عنوان زیر مجموعه پیامدهای مثبت و منفی در نظر گرفته شود .قسمت سوم بر آموزش و پرورش پساکرونا متمرکز است. با افزایش بهره‌گیری از فناوری اطلاعات در حوزه آموزش، ایجاد محیط‌های یادگیری بدون محدودیت‌های زمانی و مکانی روی اینترنت امکان‌پذیر شده است. این محیط‌ها یادگیرندگان را قادر می‌سازد تا به محتوای درسی دست یابند، ایده‌هایشان را به اشتراک بگذارند و با مشارکت‌کنندگان آنلاین دیگر بحث و گفت‌و‌گو داشته باشند (چن، کینشاک، وی و یانگ ، 2008؛ ترافاگن، کسرا و کیشی ، 2010). در نهایت ماندگاری این شیوه آموزش دارای تبعات دو جانبه است ، بار منفی از جهت کارکردی قبح زدایی مدرسه محوری فیزیکی را در نظام آموزشی حداقل در سطح فرهنگ عمومی و عوام به بار خواهد آورد و از سویی دیگر این ماندگاری می تواند جنبه مثبت خود را در تداوم آموزش های با کیفیت تر در مناطق محروم به نمایش بگذارد که این امر مستلزم کیفیت بخشی به همه ارکان و عناصر دنیای مجازی آموزش است .