جایگاه نهاد وقف در توسعه مراکز علمی، آموزشی و رفاهی در عصر ایلخانان

وقف به عنوان یک سنت حسنه از دیرباز در تاریخ ایران پیش از اسلام و حتی در سایر ادیان نیز وجود داشته است. در واقع این سنت پسندیده در تاریخ اسلام و شکوفایی تمدن اسلامی بویژه گسترش فرهنگ شیعی و توسعه علمی – تمدنی شیعیان نیز نقش بسزایی داشته است. از قرن چهارم هجری و با روی کار آمدن حکومت آل بویه نیز شاهد رونق موقوفات شیعی و حمایت آل بویه از مراکز مذهبی، آموزشی و رفاهی هستیم و این جریان تا حمله مغول به ایران اهمیت و تاثیرگذاری خود را حفظ کرد.در دوره مغولان خصوصاً در اوائل تسلط آنان اگرچه بسیاری از املاک موقوفه مصادره و به صورت املاک خالصه‌ی دولتی درآمد، لیکن پس از تشرف به اسلام، خود مشوق اوقاف شدند. بویژه در دوران حکومت غازان و اولجایتو موقوفات زیادی برای امور خیریه ایجاد شد، به گونه ای که اهمیت و وسعت موقوفات در دوران وزیر کاردان وی، رشیدالدین فضل الله همدانی موجب شد تا تشکیلات منظمی برای اداره‌ی موقوفات، تحت نظارت قاضی القضات به وجود آید. در مقاله حاضر تلاش شده تا با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی به بررسی جایگاه نهاد وقف در توسعه مراکز علمی، آموزشی و رفاهی در عصر ایلخانان پرداخته شود. یافته های حاصل از این بررسی نشان می دهد که از جمله عوامل موثر بر روند توسعه اجتماعی و ایجاد مراکز علمی، آموزشی و رفاهی در ایران عصر ایلخانی، تاثیر وزرا و نقش دولتمردان ایرانی در حمایت ایلخانان مسلمان از سنت حسنه وقف بوده است. شایان ذکر است از آنجایی که همیشه در طول تاریخ اصلاحات به دنبال یکسری انگیزه های سیاسی و دینی انجام گرفته است، اقدامات ایلخانان در زمینه ی موقوفات از این امر مثتثنی نبوده است. لذا از این حیث توجه به این مهم نیز ضروری می نماید.