بررسی ماهوی وقف با رویکردی بر مبانی آن در ادلّه شرعی

نهاد وقف به عنوان نهاد مالی مردمی با هدف خدمت به جامعه تاسیس یافته است. با گسترش تمدن اسلامی احکام و ساختارهای وقف قوام و نهادینه سازی شده است ولی در دوره های اخیر علی رغم ظهور نیازها و اهداف جدید در جوامع و همزمان تغییر و تحول زیاد در اقتصاد و بازار سرمایه احکام و قوانین وقفی تحول لازم را نیافته است و این سوال اساسی را ایجاد نموده است که آیا از مبانی شرعی می-توان بازتعریف جدیدی از وقف نمود تا دربرگیرنده نیازهای جدید باشد؟ امروزه ظرفیت های مالی مناسبی برای وقف و صدقه جاریه وجود دارد اما محصور بودن مبحث وقف در قالب فقهی و حقوقی مرسوم فعلی باعث محدودیت، خودکم بینی، خودکم ارزشی و خودخوری سرمایه بجای توسعه، بالندگی و افزایش ظرفیت خدمات رسانی وقف می شود. نتیجه پژوهش آنکه با استناد به این مبانی، وقف بنا به رای همه فقها اعم از امامیه و عامه یک حقیقت شرعیه نیست بلکه شرع مقدس همان مفهوم عرفی را موردنظر قرارداده و شرائط واحکامی را در مورد آن وضع نموده است. نوع دوستی، تعاون و خیرخواهی، جزئی از خلق وخوی آدمی است و وقف به نوان یکی از مصادیق آنها و راهی برای وصول به آنها در امت‎ها وجود داشته است. البته لازم به یاد آوری است که اگرچه مبنای وقف دلیل عقلی است اما بنابرنظر محقق حلی دلیل عقلی هرچند ضروری هستند اما بعضا نیاز به اکتساب پیدا می‎کنند مانند باز گرداندن امانت با وجود ضرورت ونیاز ویا قبح دروغ علی رغم آن که منفعتی درآن وجود داشته باشد. بدین تفصیل وقف هم نیاز به اکتساب دارد و به همین دلیل احکام فقهی زیادی پیدانموده است.