مدل برجامی و پسا برجامی ایران: برجام به مثابه الگوی پیشرفت یا مانع

خاورمیانه بعد از وقوع جنگ جهانی اول و دوم، آزمایشگاه کشورهای سرمایه‌داری ازجمله آمریکا و غرب در راستای چنگ انداختن به منابع توسعه‌ای از طریق ایجاد پایگاه‌های نظامی، شناسایی نخبگان محلی و ابزارهای سیاسی گردید . به این خاطر خاورمیانه به لحاظ سطح توسعه، در حال گذار و وابسته به الگوهای بیرونی جهت برون‌رفت از مشکلات توسعه و داخلی است. رخدادهای سیاسی قرن بیست و یکم در این کشورها، حاکی از فقدان یک مدل جامع و بومی در تعیین سیاست‌گذاری و چشم‌اندازهای توسعه‌ای کشور است. ایران به عنوان یکی از کشورهای خاورمیانه بعد از وقوع انقلاب اسلامی در کنار کشورهای چین و ژاپن، پیشگامان توسعه بومی در خاورمیانه محسوب می‌شود. معیار مهم تمایز انقلاب و پسا انقلابی ایران در ترسیم الگوی توسعه‌ای بدون الهام از مدل‌های بیرونی(نوسازی، وابستگی و نظام جهانی والرشتاین) در دست‌یابی به اهداف مهم انقلاب است. قدم گذاشتن ایران در مسیر توسعه با تعارض سیاسی جهان غرب به ویژه آمریکا مقارن شده است که نمونه آن رخداد جنگ تحمیلی، تحریم‌های سیاسی بعدازآن و درنهایت نقض پیمان جهانی برجام است. نتایج پژوهش حاکی از این است که برجام به عنوان یک مدل بیرونی توسعه نمی‌تواند به عنوان یک الگوی مناسب برای ایران جهت عبور از گردونه‌های تاریخی توسعه تلقی شود، با توجه به وضعیت بحرانی خاورمیانه فعلی در اثر دخالت‌های غرب در سیاست‌گذاری‌های و چشم‌اندازهای آن، تنها مکانیسم مناسب بازگشت آرامش اقتصادی به جامعه، انسجام نخبگان علمی و سیاسی و بازگشت آن‌ها به جامعه، تعامل مناسب با نظام جهانی با حفظ عزت ملی، توجه به پایه‌های توسعه(کشاورزی، دامداری، صنایع بومی کوچک)، اجماع سیاسی در سطح ملی، پایان دادن به منازع سیاسی و سلیقه‌ای در ترسیم الگوی توسعه ایران و بازگشت گفتمان الگوی اسلامی-ایرانی(اقتصاد مقاومتی) است.