نمادشناسی تطبیقی رنگ های سپید، سرخ و سیاه در اندیشۀ شیخ اشراق و شمایل مِهر در مهرابه های کیشِ مهر غربی

از میان رمز ها و نماد هایی که در اندیشه ی جاویدان خرد می توانست در گستره ی پدیداریِ گیتی و انگارشِ مینوی، برای پی افکندنِ بیان هستی شناسانه، اسطوره ای، کیمیاوی، ستاره شناسی، ادبیات، هنر و... بکار گرفته شود، رمز رنگ ها بود. از این روی، همواره سه نشانه ی رنگیِ بنیادین و بی جایگزینِ سپید، سرخ و سیاه، به سانِ میزانی برای بیان چنین اندیشه های رازآیینی بکارگرفته شده است. به گفته ی شیخ اشراق، همه ی حکیمان گذشته به گونه ای به سه جهان و هستی(عقل، نفس، حس) باور داشته اند. بنابراین، برای رسته و رده ی رنگ ها نیزچشم اندازی سه گانه می توان انگاشت. سهروردی، اوج زیبایی را در رنگ سرخ می بیند و در اشراقاتش، رمزِ جوانی، فرشته ی جبرییل، عالم خیال و مفهوم واژه جاویدان خرد را در عقل سرخ می جوید. رنگ سرخ، زیربنای اندریافتِ زیباشناسی در جغرافیای اندیشه ای نور و ظلمت است. چراکه فروکاسته ی سپیدِ جهانِ مینو (معقول) و فزون یافته ی سیاهِ جهان مادی است. از اینرو بیانگر جهان انگاره (خیال) ها ست و سنجه ی بازنمایی تصویری در گستره ی پدیدارهای هنری.در نوشتار سهروردی به نگرشی ازین سه بر میخوریم که یادآور سه گانه های هم نشان با ساختار هندوایرانی و گونه های هنرِ شمایل نگاری مهرابه های کیش مهِر غربی است. چنانکه آشکارا میتوان گفت اندیشه های وابسته به کیش مهر، پیوند دهنده ی نمادهای راز وارِ رنگ در گستره ی ادبیات ایرانی و هنرهای دیداریِ غربِ میترایی بوده است و از آن میتوان به کالبدپذیری روح وکلمه(تصویر) و ترّوح کلمه (تصور) نام برد.براستی سهروردی همان را درباره ی خیال(تصور) جبرییل نگاشته که در مهرابه های کیش مهرِ غربی، در شمایل میترا (مهر) می توان دید. چراکه داستان میترا نیز همانند رزمنامه ای وابسته به عالم خیال و فراتر از زمانِ زمینی رخ میدهد. بنابراین سه گانه ی سپید، سرخ و سیاه همان است که در شمایل نگاری میترا به گونه ی نماد های زرد - سرخ، سرخ و آبی نمایان شده است. زیرا لازمه ی عینیت پذیرفتنِ رمز های سپید، سرخ و سیاه از اندیشه و خیالِ سهروردی به نمادهای رنگی زرد، سرخ و آبی، سیری متکثر، کاهشی و کالبد پذیز است. نگارنده براین باور است که با روش تطبیقی و رمزگشایی از این سه گانه یِ بنیادینِ رنگی می توان روند اندیشه ای شرقی(ودایی و کیومرثی) را از هند و ایران تا غربِ میترایی پی گرفت و هم نشانی های بسیار نزدیکی را میان شمایلِ مهر در نقاشی مهرابه ها و تصور(انگاره) جبرییل در نوشتار شیخ اشراق پیداکرد.