تمایز وحدت شهود از وحدت وجود در پرتو نظریة جاویدان خرد

در مورد چیستی نظریة وحدت شهود و نسبت آن با نظریة وحدت وجود، اظهار نظرهای متفاوتی صورت گرفته است. در این مقاله بر اساس ایده‌هایی از فریتهوف شوان و نظریة جاویدان خرد که به اشتراکات سنن معنوی توجه می‌کند، تبیینی از نظریة وحدت شهود ارائه شده است که با تبیین‌های رایج از آن متفاوت است. بر این اساس گرچه هر دو مکتب در نهایت به یک مقصد می‌رسند و سالک، فانی در خداوند می‌شود، اما نظریة وحدت شهود بر فانی شدن آگاهی سالک در آگاهی الهی و نظریة وحدت وجود بر فانی شدن وجود سالک در وجود الهی تاکید می‌کنند. بر اساس نظریة وحدت شهود، سالک و خداوند به دیدار متقابل دست می‌یابند و در حقیقت این خداوند است که از چشم سالک می‌نگرد و ادراک می‌کند (لا شاهد و لا مشهود الاّ الله). این نظریه در عرفان هندی (مکتب ودانتا) و ایران باستان (مکتب گاهان) و عرفان اسلامی مکتب خراسان که می‌توان ایشان را پیروان حلاج نامید به صراحت بیان شده است. تاکید این مکتب بر آگاهی (چیت) و نیز معنای باطنی مهر (نورِ شهود و عشق) در ایران باستان است و شعار آن «انا الحق» و «لا اله الاّ انا» است. در این مقاله سعی شده است تا با مقایسة مکتب وحدت شهود با وحدت وجود، به برخی از مهمترین اصول این مکتب و تمثیلات خاص ایشان اشاره شود.