گذار از حماسه پهلوانی به حماسه عرفانی: تاملاتی در وجوه سیاسی حکمت اشراق

مقاله حاضر به بررسی فهم سهروردی از شاهنامه فردوسی می پردازد. شاهنامه را میتوان مهمترین متنی دانست که حلقه وصل ایران باستان به ایران دوره اسلامی بوده است و مفاهیم و مضامین حکمت خسروانی را به بهترین وجه ممکن در آن میتوان بازجست. ازسوی دیگر، چنانکه پژوهشگران گفته اند این کتاب سترگ بازتاب دهنده هویت ایرانی و تداوم تاریخی آن نیز بوده است. درباب دریافت و فهم شاهنامه در تمدن اسلامی پژوهشهای فراوانی انجام شده است که به برخی از آنها اشاره خواهیم کرد. اما شاید بتوان گفت درک و دریافت حکما و عرفا از شاهنامه کمتر مورد مطالعه قرار گرفته است. دراین میان، به طور خاص دو اندیشمند بزرگ قرن ششم اهمیتی کلیدی دارند: عین القضات همدانی و شهاب الدین سهروردی. این دو عارف و حکیم ایرانی راه را بر آنچه درک عرفانی از شاهنامه میتوان خواند گشودند و ازین طریق باب جدیدی را در تاریخ اندیشه ایرانی گشودند. مقاله حاضر بر فهم و درک سهروردی از شاهنامه و مضامین آن متمرکز است و میکوشد وجوهی از آن را که به مباحث فلسفه سیاسی مرتبط اند مورد تاکید قرار دهد. مهم ترین پژوهشگری که به این تحول توجه کرد هانری کربن بود که برای توضیح وجوهی از دریافت اشراقی از شاهنامه به طرح مفهوم «گذار از حماسه پهوانی به حماسه عرفانی» پرداخت. با این وجود و به رغم اهمیت بحث کربن، یکی از مهم ترین ایرادهای خوانش وی از سنت فلسفه و الهیات اسلامی را میتوان بی توجهی او نسبت به وجوه سیاسی این سنت دانست. مطالعه حاضر درپی آن است که به این وجه نسبتا مغفول توجه بیشتر مبذول نماید.