خُرّه کیانی از ایلام باستان تا سهروردی

یکی از مفاهیمی که سهروردی از فرهنگ ایرانی وام می‌گیرد و از آن در جهت فاصله‌گذاری میان طریقه‌ی خود و حکمت مشائی بهره می‌برد، مفهوم «خورّه» است. در برخی از آثار سهروردی مانند حکمة الاشراق، اشاره‌های کوتاهی به «خورّه» دیده می‌شود و در برخی دیگر مانند المشارع و المطارحات و الواح عمادیه، اندکی بیشتر به این مفهوم پرداخته می‌شود. از گفتارهای سهروردی در این زمینه می‌توان دریافت که توجه اصلی وی نه به مطلق «خورّه» که به یکی از اقسام آن یعنی «خورّه کَیانی» است که به پادشاهان برگزیده تعلق می‌گیرد. در غالب پژوهش‌هایی که به بررسی این مفهوم نزد سهروردی پرداخته‌اند، سعی شده است تا با بررسی پیشینه‌ی «خورّه» در منابع زرتشتی و شاه‌نامه، بافتی تاریخی فراهم آید و پیشینه‌های چنین دیدگاهی روشن‌تر گردد. با این همه، غیبت انواع دیگر «خورّه»‌ها نزد سهروردی، مانند «خورّه ایرانی» که در اوستا و شاه‌نامه بر آن تاکید شده است، نشان می‌دهد که چنین بافتی به نحو کامل بنیان اندیشه‌ورزی سهروردی در این زمینه را روشن نمی‌سازد. به عبارت دیگر، وجه مشخصه‌ی «خورّه کیانی» که سهروردی بر آن تآکید دارد، محتوا و بار معنایی خود را در چنین شبکه‌ی معنایی‌ به خوبی نشان نمی‌دهد. در این مقاله، سعی می‌شود تا از روزنه‌ی دیگری به مفهوم «خورّه کیانی» نظر شود و با پیگیری اندیشه‌‌ی «برگزیده-انسان» در قالب شاه که در کتبیه‌های هخامنشی بر آن تاکید شده است، «خورّه کیانی» به مثابه‌ی نماد و نشانگر رابطه‌ی میان «برگزیده-انسان» با خدا توضیح داده شود. پیگیری چنین اندیشه‌ای در نسخه‌ی ایلامی کتیبه‌ی xph، به مفهومی راه می‌برد که در زبان ایلامی از آن با عنوان کیتین “kitin” یاد شده است. بررسی معنای «کیتین» که در این کتیبه به خشایارشا نسبت داده شده، نه تنها تا اندازه‌ی زیادی روشنگر معنای «خورّه کیانی» است، بلکه راهی است به سوی شبکه‌ی گسترده‌ی مفاهیم میان دو رود باستان. بنابراین، «خورّه‌ کیانی» در قالب «کیتین»، نه تنها مفهوم «برگزیده-انسان» در قالب حاکم را روشن می‌سازد، بلکه راهی به سوی درک دقیق‌تر نقش‌مایه‌های هخامنشی می‌گشاید و نسبت آنها را با تصاویر میان دو رود باستان روشن‌تر می‌سازد.