تعریفی دیگر از «روح مکان» در معماری، بر پایه نگرش اشراقی

مواجهه با مکانهای یکنواخت، تکراری و فاقد جنبه‌های کیفی و به یک تعبیر بی‌روح، در طول چند دهه اخیر به تمایلی در نظریه‌پردازان و اصحاب هنر برای احیای مفهوم «روح مکان» یا معانی مشابه آن منجر شده، اما با توجه به این‌که اصل باستانی آن در باورهای رومی با نگرش انسان امروزی فاصله دارد، به معنایی عرفی‌تر تحویل یافته است. جدی‌ترین طرح موضوع در زمینه معماری و با رویکردی معطوف به فلسفه پدیدارشناسی هیدگر، صورت گرفته است. گفتار حاضر این مسئله را در چشم‌انداز حکمت اشراقی سهروردی طرح می‌کند که بخش عمده اشارات آن به اندیشه‌‌هایی باورمندانه درباره حضور چیزی همچون روح مکان، تداوم حکمتی کهن در ایران بوده که متون اوستایی و پهلوی زرتشتی هم از اصل آن خبر می‌دهند. این گفتار مبتنی بر پژوهشی است که با نظر به هر دو چشم‌اندازِ افزودن امکانات تفسیر در مطالعات معماری ایرانی و مواجهه با مسائل نو، به تحلیل و تطبیق آراء سهروردی در گستره وسیع آثار او پرداخته و رویکرد معطوف به معماری در این کار تنها به معنای اندیشه در وضعیت محتمل معماری در سایه چنان نگرشی است. نتایج جستجو و تحلیل، که موید وسعت و عمق مفهوم مکان در نگرش اشراقی است، نشان می‌دهد تعبیر اشراقی نزدیک به روح مکان، حضور انوار محض مجرد در معیت مکان است که این حضور به چندین طریق اشراقی برای نور خودآگاه درون انسان آشکار می‌شود. فرشته زمین یکی از این انوار است که پیوند ذاتی قابل تاملی با معنای خانه و معماری دارد.