راهکار تواتر در تعمیم شهود عرفانی در نظرگاه سهروردی

یکی از مسائل مهم در فلسفه‌ی عرفان این است که شخص عارف در مشاهدات عرفانی خود ذره‌ای تردید روا نمی‌دارد، منتها دیگران که از این شهود بی‌بهره‌اند، چگونه می‌توانند راهی برای قبول این مدعیات عرفانی بیابند؟ راه‌حل‌های مختلفی در این مسئله بیان شده است. اما به نظر می‌رسد مفیدترین و در عین حال عمومی‌ترین آن‌ها، راهکاری است که سهروردی از راه تواتر در مشاهدات عرفا، ارائه نموده و اصل آن امروزه هم مورد توجه محققان حوزه فلسفه‌ی عرفان می‌باشد. پژوهش حاضر سعی کرده است که این راهکار را که به صورت اجمالی در حکمة الاشراق بیان شده، بر اساس نظرات خود سهروردی و فضای حکمت اشراقی او، در دو مرحله‌ی کلی بازسازی و به صورت منطقی تبیین کند و این‌چنین، جایگاه و ارتباط این راهکار را با دیگر مباحث مطرح در فلسفه‌ی او مشخص نماید. مرحله‌ی‌ اول در تبیین این راهکار، نشان دادن وجود تعداد قابل توجهی اشتراک و توافق در مشاهدات عرفانی است که احتمال خطا و کذب همگانی را منتفی کند. وجود چنین تواتر بلکه اتفاق نظری در شهود عرفا، به نظر سهروردی، نه‌تنها با مطالعه‌ی آثار حکمای باستان(با تعریف خاصش از حکیم)، قابل دست‌یابی است، بلکه دارای مبنای نظری خاصی نیز می‌باشد که همین امر باعث گردیده، این راهکار با طرح خمیره‌ی واحد و ازلی حکمت در فلسفه‌ی او پیوند بخورد. مرحله‌ی دوم در تبیین راهکار مورد نظر، پذیرش صدق گزاره‌هایی است که دارای این حجم از اتفاق نظر باشند؛ یعنی متواترات. با وجود اختلاف نظری که منطق اشراقی در مورد متواترات با منطق مشائی دارد، در این جهت با او هم نظر است که متواترات، نه تنها دارای ارزش صدق یقینی هستند، بلکه از بدیهیات محسوب می‌شوند. در پایان پژوهش نیز از نتایجی که این راهکار در ارتباط با دیگر مسائل فلسفی، همانند وحدت شخصی وجود برجای می‌گذارد، سخنی چند به میان آمده است.