تبیین شاخصه های سنت و بدعت در آثار دو نسل از معماری معاصر ایران ( قاجار و پهلوی اول)

در دهه های اخیر تحقیقات در حوزه معماری معاصر ایران رشد چشمگیری نموده است. این پژوهش ها طیف وسیعی از موضوعات را در این دوره از تاریخ معماری ایران در برمی گیرند. یکی از علل اصلی این گستردگی نقش پررنگی است که تاریخ و تحولات این دوره بر معماری امروز این مرزو بوم داشته است که عده ای آن را وانهاده، واپس نهاده و مضمحل و عده ای دیگر آن را در شرایط بازیابی، خودباوری و حرکت به سوی خودبانی می دانند. در این میان آن چه به صورت جدی حکم میزان را دارد مساله سنت و رویاروی آن عنوان بدعت است که چالش را فراروی معماران و محققان می نهد. پژوهش ها حکایت از آن دارد که معماری ایران از عصر قاجار به بعد با روند شتاب زده ای به تبعیت از غرب مسیر افول را می پیماید. این مقاله به صورت اهم به تبیین شاخصه های کیفی و صوری سنت و بدعت در تعدادی از آثار دو نسل از معماری ایران (قاجار و پهلوی اول) فارغ از غور در شاخصه های فلسفی و ذهنی پرداخته است. هرچند که پژوهش در حوزه سنت شناسی معماری ایران به ویژه از جنبه بررسی مباحث مرتبط با سنت به مثابه پدیده ای آیینی با همه تآویل هایش و سنت مجرب همچنان مغفول مانده است. هدف در این پژوهش پاسخگویی به دو پرسش است: نخست آن که معماری معاصر ایران چیست؟ و دوم آن که چه سنت هایی در معماری معاصر ایران وجود داشته و حاصل تغییرات آن ها تحت تاثیر شرایط روز جامعه منجر به شکل گیری کدامین بدعت ها شده است. لازم به ذکر است که این بدعت ها خود به مرور در مواردی به شاخص های معماری ایران تبدیل شده و رنگ و بوی سنت یافته اند. این پژوهش از آن جا که مقدمه ای است بر پژوهش متاخر و دیگری از همین نگارنده در زمینه نقش سنت و بدعت در آموزش معماری معاصر جامعه آماری خود را به بررسی معماری آموزشی این دو نسل از معماری معاصر ایران محدود نموده است. روش تحقیق در این مطالعات ترکیبی از روش های تفسیری، تاریخی، تحلیل محتوا با کدگذاری باز و محوری و در نهایت ارزیابی نتایج کیفی در قالب نمودار ستونی کمی می باشد. نتایج بیانگر آن است که هرچه از عصر قاجار به سمت معماری پهلوی در آثار مداقه می نماییم شاخصه های سنت رنگ باخته و شاخصه های بدعت نشو می یابند. این پژوهش گواه بر آن است که معماری معاصر ایران چیزی جز ماحصل بدعت هایی نیست که خود در حال تغییر ماهیت به سمت سنت می باشند ولو بی محتوا، وارداتی و ناصحیح. در این میان برخی معیارها و اصول سنت در آثار مورد توجه و بازنگری و بازیابی قرار می گیرند که حاصل آن ها آثاری است که دست کم در عینیت به نمایش معیارهای معماری سنتی می پردازد. این بررسی همچنین موید آن است که بیشترین توجه به معیارهای سنت و بدعت در طراحی نمای ابنیه مورد مطالعه ظهور یافته اند.