بازتاب توجّه به توده‌ مردم در تاریخ نگاری پیش و پس از مشروطه در آثار ملک المورّخین سپهر و احمد کسروی

تاریخ نگاری سنّتی ایران تا پیش از عصر مشروطه مبتنی بر بی-توجّهی به نقش توده‌ مردم در تحوّلات تاریخی بود. طبقات فرودست جامعه هیچ نشانی در تاریخ سرزمین خود نداشته و اصولاً به هیچ انگاشته می شدند. این رویکرد با آشنایی برخی از نویسندگان ایرانی با تاریخ نگاری اروپا به مرور تعدیل یافت. در این میان ملک المورّخین سپهر نخستین مورّخ درباری بود که با نگارش کتاب مرآت الوقایع مظفری بر نقش مردم در وقایع پیش از مشروطیت تاکید و به دلایلی آنان را وارد جریان تاریخ نویسی نمود. انقلاب مشروطیت تاثیر عمیقی بر بینش مورّخان ایرانی گذاشته و توجّه آن ها را به ابعاد گوناگون رویدادهای تاریخی و به ویژه نقش مردم جلب نمود. این رویکرد یعنی توجّه به توده مردم و نقش و اهمّیت آن ها در تحوّلات تاریخی در تاریخ نویسی احمد کسروی به اوج خود رسید. پژوهش حاضر بر مسئله بنیادین زیر استوار است: چه عواملی سبب گردید ملک المورّخین سپهر و احمد کسروی در تاریخ نگاری خود به تاریخ توده مردم یا نگاه از پایین به بالا در تاریخ نگاری بپردازند و نتیجه این توجّه چه دستاوردهایی را به همراه داشت. نتایج پژوهش که با روش تحقیق تاریخی و رویکرد تحلیلی و تطبیقی صورت گرفته، نشان می دهد که هر دو مورّخ به لزوم آگاهی اجتماعی در میان مردم اهمّیت داده و به دلایلی علاقه مند به تاریخ توده بودند و در زمان خود به نوعی برای نخستین بار به این رویکرد رو آورده اند. هردو مورّخ تاکید خاصی بر نشان دادن مبارزه و مقاومت مردم در برابر عوامل استبدادی وقت داشتند و به نوعی فرهنگ مبارزه و مقاومت در برابر استبداد داخلی و خارجی را ترغیب می-نمودند.