تامّلی در وضعیت دانش تاریخ در ایران معاصر: مباحثی در حوزه‌ سیاست گذاری علم

از آغاز شروع آموزش دانش نوین تاریخ، چونان رشته ای دانشگاهی در ایران (دارالمعلمین مرکزی 1297 ش)، نزدیک به یک قرن می گذرد و در این مدت شماری مراکز پژوهشی و دست اندرکار مطالعات تاریخی نیز به وجود آمد. فعالیت های طولانی مدت گروه های تاریخ دانشگاه ها و مراکز پژوهشی، درزمینه‌ تولید دانش نظری و متون تاریخی، دستاوردهای ارزشمندی داشته است. رشد و گسترش شتابان مراکز دست اندرکار آموزش و پژوهش تاریخ در دهه های اخیر، مسائل و چالش های بسیاری را پدید آورده است و از این رو لازم است به مباحث دستاوردها، آسیب ها و نقد کارنامه تاریخ دانان و دانش جدید تاریخ در دوره معاصر، به جد توجّه کرد. از مجموع بحث هایی که باید طرح و بررسی شوند، یک موضوع از اولویت بیشتر برخوردار است و آن وضعیت سیاست تاریخ در ایران است. این سوال به نسبت بین سازمان و ماموریت های مراکز تولید دانش تاریخی و نیازهای اجتماعی، بازمی گردد. اینکه تاکنون براساس چه نیازهای اجتماعی ماموریت های یاددهی، یادگیری و سپس طراحی حوزه های پژوهش تاریخی در کشور و درنهایت تولید و مصرف دانش و اطّلاعات تاریخی در کشور، محقّق شده و می شود؟ با تبیین این موضوع، رویکردی برای تبیین شرایط کنونی و فهم مسائل مطرح درزمینه‌ وضعیت دانش تاریخ در چشم انداز نظری و کاربردی آن، به دست داده می شود. این مقاله درصدد گشایش مباحث روشی و طرح برخی ملاحظات نظری، توام با ارائه‌ طرحی راه‌گشا برای برخی معضلات این حوزه دانش آکادمیک در شرایط کنونی است. مرور پیشینه نهاد جدید دانش تاریخ، هدف و تبیین ماموریت های آن در ایران، نشان از دارد که هم زمانی تاسیس این نهاد در وضعیتی پیچیده و متناقض رخ داد و تاثیرپذیری این روند از شرایط اجتماعی بسیار متغیّر و الزامات اندیشه ای متناسب با آن، ویژگی هایی خاص به این نهاد دانشی بخشید. در ادوار بعد نیز کنشگری متخصّصان و تصمیم سازان این حوزه دانش، به نظر بیشتر ناشی از مواضع انفعالی یا کم اعتنایی به مسائل جاری بود و این امر موقعیت امتناع تولید سند «سیاست تاریخ»، به عنوان نقشه علمی پیشروانه ضروری برای تولید دانش انتقادی و پیشرو در مطالعات علوم انسانی و اجتماعی ایران را تشدید کرد. بخشی از ضعف های دانش تاریخ کنونی، در اتخاذ سیاست ها و راهکارهای کارآمد برای پاسخ گویی به مسائل دانشی (رشته ای و فرارشته ای)، پاسخگویی به نیازهای جامعه (نیازهای فرهنگی و فکری در سطح عمومی) و درخواست های اجتماع دانشجویان و فارغ التحصیلان تاریخ (توانمندسازی حرفه ای، مهارت های حوزه های کسب و کار، مباحث آینده نگری رشته ای)، از چنین وضعیت تاریخی برآمده است. بر این اساس یکی از مهم ترین راهبردهایی که برای برون رفت رشته تاریخ در ایران از شرایط کنونی می تواند مد نظر قرار گیرد، آسیب شناسی و نقد شرایط کنونی، با هدف دست یابی به «سند کلان» دانش تاریخ در این زمان است. امری که راهبردها و سیاست های ملّی درزمینه‌ آموزش و پژوهش های تاریخی در کشور را درزمینه‌ مهم ترین مسائل مطرح در حوزه های دانشی، رشته ای و جامعه ایران و نیز از منظر وضعیت دانش و رشته تاریخ در دنیای کنونی، تبیین و عملیاتی نماید. در مقاله حاضر ابتدا مروری بر پیشینه مسئله مطرح داشته، سپس پیشنهادهایی برای طراحی مدل سند آموزش و پژوهش دانش تاریخ در ایران، از منظر فرآیند و مراحل ضروری، ارائه می شود