بازشناسی نسبت فرم و عملکرد در راستای تحلیل الگوهای رفتاری در فضا؛ نمونه موردی: میدان خان یزد

ضرورت توجه به فضاهای عمومی شهری، نقش و اهمیت آن‌ها در کیفیت زندگی شهروندان، یکی از اساسی‌ترین مباحث در مطالعات گوناگون در حوزه‌ی معماری و شهرسازی است. وجود چنین فضاهایی در عرصه‌های شهری، کیفیت جاری در این فضاها و نحوه‌ی پاسخ‌دهی آن‌ها به نیازهای زندگیِ جمعیِ شهروندان، زمینه‌ساز ارتقای سطح کیفیتِ زیستِ شهری می‌باشد. ارتباط بین دو مفهوم بنیادی فرم و عملکرد، برآیند و تعاملِ این دو مفهوم با یکدیگر، یکی از تاثیرگذارترین مقوله­ها در روند طراحی شهری و معماری است؛ که به نوبه‌ی خود در شکل‌گیری فضاهای شهری با هویت، نقش بسیار مهمی دارد. در راستای تحلیل الگوهای رفتاری شهروندان در فضا می‌توان از برخورد و تعامل فرم‌ها و عملکردها استفاده نمود. در این پژوهش برای تحلیل الگوهای رفتاری در فضا، از روش مشاهده و بازدید میدانی برای انطباق فرم‌ها و عملکردها استفاده شده است. پس از بررسی‌ها و تحلیل‌های صورت‌گرفته، نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که در میدان خان یزد، اغلب فضاها، باتوجه به معماری خاص آن‌ها، علاوه ‌بر این‌که پاسخ‌گوی کارکرد اصلی آن‌ها و فعالیت متناسب با آن‌ها می‌باشند، فعالیت‌های جدیدی و به تبع آن رفتارهای متفاوتی نیز در طول زمان، تعریف می‌نمایند؛ که این موضوع نه در جهت منفی بلکه در یک روند مثبت، قابلیت فضا را در زمینه‌ی پذیرشِ رفتارهای جدید در نظر استفاده‌کنندگان بالا برده‌است. هرچند که ذکر این نکته نیز ضروری است که پس از بررسی‌های صورت‌گرفته، مشخص گردید که علی‌رغم تمام کیفیت‌های جاری در فضای مورد مطالعه، مواردی از قبیل عدم‌کنترل ورود سواره به این مجموعه، یک ویژگی منفی برای آن تلقی می­گردد. باتوجه به مطالب مطرح‌شده در این پژوهش، می‌توان برآیند فرم و عملکرد در فضای میدان خان را باتوجه به چند دسته‌ی کلی طبقه‌بندی نمود: بدنه‌ی ستون‌ها، لبه‌ی سکوها، وسط میدان، بادگیرها و مناره‌ها.