درنگی در شادی شمس

انگیزۀ اصلی نگارنده از نگارش این مقاله، ریشه‌یابی علل گسترشِ بی‌سابقۀ غم و اندوه در جامعۀ ایرانی و یافتن راه‌کارهایی برای خروج از این وضعیت ناخوشایند است. در شرایطی که دین و هنر و عرفانِ ایران‌زمین عمیقاً با اندوه آمیخته شده است، وجود عارفی شادمان و خندان، مانند شمس، واقعاً شگفت‌آور است. به نظر می‌رسد از راه بررسی شخصیت و اندیشۀ بزرگانی مانند شمس و مولانا می‌توان برای درمان بخش‌هایی از اندوهِ تاریخی ایرانیان کاری کرد. مطالعۀ مقالات شمس نشان می‌دهد که او شخصی بسیار شادمان و بانشاط بوده و به خوبی توانسته است شادی عمیق و اصیل خود را به مولانا هم منتقل کند. در این مقاله نخست می‌کوشیم توصیفی دقیق از شادمانی شمس ارائه کنیم و جایگاه شادی را در اندیشه و زندگی او بررسی نماییم. در ادامه راجع به عللی که باعث شادی شمس شده‌اند، سخن می‌گوییم. برخی از این عوامل ریشه در جهان‌شناسی شمس دارند و برخی دیگر از انسان‌شناسی و خداشناسی او سرچشمه می‌گیرند. این عوامل عبارتند از: 1) توجه به پهناور بودن جهان، 2) باور به بی‌کرانگی دل انسان، 3) توجه عمیق به لطف خدا و رضا به خواستۀ او، 4) کشفِ شادی در درون رنج، 5) نگاه عارفانه به مرگ، 6) رهایی از خودبینی و خودخواهی، 7) خودفرمان‌روایی، 8) آزادگی و وارستگی و 9) تجربه کردنِ عشق عمیقِ خالصانۀ دوطرفه.