شمس تبریزی به عنوان انسان کامل از دیدگاه مولوی

انسان کامل در فرهنگ‌های مختلف پیشینه‌ای طولانی دارد. کیومرث، زرتشت و سوشیانت در دین زرتشتی، معنایی از لوگوس در یونان باستان، ممرا و کلمة الله در یهودیت و مسیحیت را می‌توان نمونه‌هایی از آن دانست. در قرآن کریم انسان خلیفۀ خداوند نامیده شده است و صوفیانی مانند ابراهیم ادهم، سهل تستری و حلاج از حقیقت محمدیه سخن گفتند و این معنی در ابن‌عربی به کمال رسید؛ حقیقتی که هستی کامل است و صورتی الهی دارد. از نظر مولوی انسان کامل جلوۀ تام و کامل خداوند است و تمامی صفات الهی را دارد. مهم‌ترین صفت خداوند عشق است و مولوی شمس تبریزی را با عنوان پیغمبر عشق نامیده است. شمس از نگاه مولوی نمونۀ اعلای کمال انسان است و حتی بی‌مبالات بودن او در مواردی، تجلی صفتی الهی است؛ خداوند لاابالی‌وار عمل می‌کند. در واقع انسان کامل تجلی کامل خداوند یا به تعبیر دیگر خدای متجلی است و از این روست که مولوی می‌گوید: فاش بگفتم این سخن شمس من و خدای من.