نگاهی به کارکرد یک «آیه» و یک «قصّه» در تعالیم شمس

قصّه های مقالات شمس بازتاب تجربه های این جهانی و مراتب معرفتیِ آمیخته با سلوک روحانیِ شمس است. فراوانیِ استناد به آیات و احادیث در لایه های قصّه های مقالاتِ شمس و همچنین حکایت های مثنوی که متاثّر از سویه های سنّت و بلاغتِ هنری و میراث حرفه ایِ دو عارف و اولیای مکتبِ صوفی است و به نشانۀ پرهیز از رویکردِ توسّل به برهان و استدلال های چوبین، عمدتاً بر سبیلِ تمثیل روایت می شوند، کوششی است صوفیانه برای آگاهی و تنویرِ فهم مخاطب از عالم مهجوری تا مرتبۀ وصال و دریافتِ راتبۀ یقین. شمس و مولانا دو اولیای مستور و مشهوری که ماجرای وصل و فصل و تاثیر و تاثّرِ آن‌ها به لحاظ تاریخی تردیدناپذیر می‌نماید، دو رکن استوار عرفان و تصوّف اسلامی به شمارند که وجوهِ عرفانیِ تجارب و رهیافت های کیهانی و پشتوانه های معرفتیِ خود را وامدارِ اُنس و حشرِ مداوم با قرآن و معارفِ آنند. ازین روی آن دو به درستی با ظاهر و باطنِ آیات و مفاهیمِ قرآن آشنایی داشته و وجوهِ محکم و متشابه سُوَر و آیات قرآن و دلالتِ توام با ایجاز و بلاغت آن را می شناسند و آن را آگاهانه در کلام خود به کار می گیرند. این نوشتار می کوشد با نگاهی به تفاسیر، کارکرد آیۀ متشابه و شریفۀ «الرّحمن علی العَرش اِستَوای» (طه،20/5) را، که شمسِ تبریزی در متن یک قصّه، آن را مورد استناد و اشارتِ کوتاهِ خویش قرارداده است و یکی از تاویل پذیرترین/ بحث انگیزترین آیاتِ متشابه قرآنی است تا جایی-که گاهی شارحان هم به آرامی و بدون هیچ اشارتی از کنار آن گذشتند؛ در «مقالات شمس» بررسی نماید