شمس و مولانا به مثابة خضر و موسی؟

در بخش آغازین ابتدا نامه آمده است که رابطة مولانا با شمس به مثابة رابطة موسی بود با خضر: «خَضِرش بود شمسِ تبریزی». مولانا در دفتر اول به «صفت پیر و مطاوعت وی» می‌پردازد و از «ضیاءالحق» یعنی حُسام‌الدین حسن چلبی، که در واقع تجلی دیگری از «حقیقت شمس تبریزی» است، می‌خواهد دربارة حالات «پیر» یا مراد مطالبی را که مولانا می‌گوید، بنگارد (م.، د.1: ب3934 به بعد). در داستان «موسی و خضر» (م.، د.3، ب 1962 به بعد) اشاره دقیق به لزوم تسلیم مرید (مولانا) به مراد و پیر(شمس) دارد و سفر موسی را «سفر تعب» می‌نامد یعنی سفری که با ریاضت و تحمل مشقات توام است. عده‌ای مردم به حضرت موسی اعتراض می‌کنند که تو مقام رفیع «کلیم‌الله» را داری ولی قوم خود را رها کرده‌ای و به دنبال مردی «نیکوپی» راه افتاده‌ای؟ موسی در جواب می‌گوید رابطة این پیر با من مثل افاضة خورشید به ماه است. من حاضرم سالیان متمادی در طلب خضر به سیر و سفر معنوی خویش ادامه دهم تا به مطلوب که شهود حقیقت است، برسم. این داستان را مولانا از قرآن اقتباس کرده است. در داستان مذکور حضرت موسی(ع) پس از یافتن فردی ‌-که قرآن از او با تعبیر «بنده‌ای از بندگان که به او رحمت و علم داده شده» یاد می‌کند- خواستار همراهی با او و آموختن از او می‌شود. روایات، این شخص را حضرت خضر دانسته‌اند. در ابتدای این سفر، آن جوان (خضر)، حضرت موسی(ع) را همراهی می‌کرده است. خضر هشدار می‌دهد که موسی تحمل همراهی با او را تا پایان راه ندارد و نمی‌تواند بر کارهایی که حکمت‌شان را نمی‌داند، شکیبایی ورزد، از این رو با این درخواست مخالفت می‌کند. بعد از تقاضاهای مکرر موسی،.سرانجام خضر با این شرط که موسی(ع) از او هیچ پرسشی نکند، همراهی با موسی را می‌پذیرد ولی در میان راه، موسی عهد شکنی می‌کند و نسبت به هر یک از کارهای خضر، مردّد می‌شود و سه بار از خضر چرایی اعمالی را که به نظرش غریب می‌نماید، می‌پرسد. بعد از آن که خضر حکمت کارهایش را برای موسی توضیح می‌دهد به او می‌گوید: «این جدایى میان من و توست. به زودى تو را از تاویل آنچه که نتوانستى بر آن صبر کنى آگاه خواهم ساخت».نگارندة مقاله در صدد است در حد بضاعت به این مباحث بپردازد که: 1) چرا مولانا جلال‌الدین در جست‌وجوی پیر نبود و این شمس بود که به دنبال آفریده‌ای از خاصان خدا و حریفِ صحبت می‌گشت و با اشارت عالم غیب، مولانا را در قونیه در خان برنج‌فروشان، یافت.2) چه‌گونه داستان زندگی مولانا بعد از ظهور شمس متحول می‌شود؟ 3) قصة خضر و موسی و میزان شباهت آن با تاثیرگذاری شمس بر مولانا، محور اصلی موضوع مقاله است؛ 4) آیا مولانا هم مثل موسی نتوانسته است از دیدگاه‌های معنوی شمس به طور کامل آگاه شود؟؛ و آخرین سئوال 5) چرا وقتی شمس متوجة حیرت فکری مولانا شد، راه خود را برای همیشه از مولانا جدا کرده و این مرید دیگر از مراد و خضر راه، نشانی نیافت؟