تجلی قرآن و دین در مقالات شمس تحت عنوان: «شمس تبریزی و تفسیرهای بدیع او از آیات قرآن»

قرآن کریم از آن هنگام که از طرف حضرت حق باری تعالی بر قلب رسول خویش نازل گردید به دلیل ساخت زبانی، بافت معنایی و ویژگیهای بلاغی بی مانندش مورد توجه مخاطبان قرار گرفت ؛به گونه ای که حتی سوالات متعددی را برای اصحاب پیامبر اکرم(ص) به وجود می آورد و آن حضرت به فراخور درک و آگاهیشان به رموز معنایی پاره ای از آیات اشاره می کردند. بنابراین،می توان گفت تفسیر قرآن از بدو نزول آیات آغاز گردید و با گسترش اسلام و افزایش تعداد مخاطبان و رشد اگاهیهای دینی پیروان آن، وسعت و عمق بیشتری یافت .به طوری که رویکردهای متفاوتی در تفسیر قرآن اعم از بررسی اختلاف قرائتها، تفسیر لغوی و نحوی، تاریخی، کلامی، سیاسی وعرفانی در میان مسلمانان به وجود آمد و مفسران اسلامی در هر یک از حوزه ها، آثار پرشمار و ارزشمندی خلق کردند. تفسیرهای عارفانه نیز در کنار سایر تفاسیر از قرون اولیه مورد اهتمام قرار گرفت و آثار مدونی در این زمینه نگاشته شد. اما عارفانی بودند که به صورت پراکنده در لابه لای آثار خویش بعضی از آیات قرآن را تفسیر یا تاویل می نمودند.جستجو ،یافتن و تحلیل این تفسیرها کمک شایانی به تبین سنت تفسیر نویسی عارفانه خواهد بود. شمس‌الدین محمد ملک داد تبریزی در تنها اثر خویش؛ یعنی «مقالات» نظریه ای جالب تفسیری و تاویلات بدیعی از پاره ای از آیات قرآن دارد و خود ادعا می‌کند از هیچ مفسر پیش از خود تاثیر نپذیرفته است. در این مقاله ضمن تشریح نظریه و رویکردهای وی به علم تفسیر، نمونه هایی از تفسیرهای او را آورده و با تفسیرهای عرفانی پیش از وی مقایسه کرده ایم. شمس تبریزی در تفسیرهای معدود خویش، تفسیر واژگانی، تاریخی و کلامی را نادیده می گیرد وبه تفسیر تخیلی متکی بر اسطوره‌های مذهبی نیز توجهی نمی‌کند. بلکه بر اساس «تجربه عارفانه شخصی» خویش، آیات را تفسیر و تاویل می کند. با مقایسه تفسیرهای وی با آثار پیشینیان، به این نتیجه رسیدیم که شمس، هرچند نخواسته یا نتوانسته است خود را یکسره از سیطره سنت تفسیرنویسی عرفانی قبل از خود خارج کند، در تفسیر های معدود خود رهیافت های کاملا بدیع و تازه ای دارد و به دلیل اصالت دریافت و تاویلات وی، نمی توان در سنت تفسیرنویسی عرفانی آنها را نادیده گرفت .