نگاهی به مکتوبات مولانا در«احوال دل گداخته»

نثر فارسی، که یک سرمایه بزرگ ملی ماست، در یکصدو‌پنجاه سال اخیر، خود را از قیدوبندهای مزاحم رها ساخته و دوباره با قلم نویسندگان و ادیبان روزگار ما قوّت و روشنی یافته است. این سیر تکاملی باید ادامه یابد و هیچ‌گاه نباید از آسیب‌ها و خطرهایی که زبان فارسی و نثر فارسی را تهدید می‌کند غفلت شود. آشنایی با نمونه‌های دلپذیری مانند مکتوبات مولانا می‌تواند چراغ راه ما باشد. مکاتیب یا مکتوبات برای امیران، ماموران، بازرگانان، نویسندگان، اشراف، اولاد، محبان، عاشقان و دیگران، که مضمون بیشترشان انواع سفارش‌ها و توصیه‌های گوناگون دینی و معنوی است در راه تعالی مخاطبان‌اش. مولانا هرگز نیاز و درخواست کسی را رد نمی‌کرد و تمام همت خود را بر هدایت و حمایت از کسانی که به وی مراجعه می‌کردند مصروف می‌داشت. مولانا جلال‌الدین محمد بلخی رومی، یکصد و پنجاه نامه به جای مانده که بارها با نام مکتوبات به چاپ رسیده است. مولانا بسیاری از این نامه‌ها را به خواهش مردم یا آشنایان و نزدیکان خود به بزرگان و امیران و صاحب قدرت و شوکت نوشته و از آنان برای رفع گرفتاری‌ها و حل مشکلات کمک خواسته است. شماری از نامه‌ها نیز دوستانه و در حکم اخوانیات است. چند نامه را نیز خطاب به فرزندان و عروس خود نوشته و کوشیده است آنان را نصیحت کند تا مهربان باشند و دست از بعضی کارها که می‌کنند بردارند. تحلیل محتوای نامه‌های مولانا نه تنها می‌تواند ما را با گوشه‌های ناشناخته‌ای از زندگانی شخصی او آشنا سازد که، علاوه بر آن، می‌تواند تا اندازه‌ای ما را از اوضاع و احوال اجتماعی قونیه و بلاد روم در قرن هفتم و خصوصا زوایایی از عوالم درویشان و صوفیان در قرن هفتم آگاه کند. اما نامه‌ها، در عین حال که به عنوان سندی به جا مانده از زندگی و معیشت خود مولانا و مردم زمانه وی درخور تحقیق‌اند، ارزش ادبی دارند. مکتوبات مجموعه نامه‌های یک فرد عادی یا یک عالم صاحب نفوذ در دستگاه دیوانی و دولتی نیست بلکه نامه‌های مولانای شاعر و عارف و شوریده حال و عاشقی است که در همان روزهایی که این نامه‌ها را می‌نوشته مثنوی را می‌سروده و زبانش به غزلیات آتشین و دلنشین دیوان کبیر مترنم بوده است. کتاب «احوال دل گداخته» گزیده‌ای است از نامه‌های مولانا که با توضیحات و مقدّمه‌ای مفصّل به‌قلم دکتر غلامعلی حدادعادل، توسط انتشارات سخن، در سال 1392 منتشر شده است کتاب «احوالِ دلِ گداخته» در واقع گزیده کتاب «مکتوبات» مولانا است که به انتخاب و توضیح غلامعلی حدادعادل استاد فلسفه و رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، به تازگی از سوی انتشارات سخن به چاپ رسیده است.