بررسی مفاهیم عرفانی «حلوا» در مثنوی معنوی

واژة «حلوا» در ادبیات فارسی به‌عنوان سمبل حلاوت و دلپذیری مطرح است. این واژه در مثنوی پنجاه بار و در سه موضوع کلی تکرار شده: نخست در مجموعه تمثیل‌هایی که به اوج شیرینی احوال، حالات روحانی، افاضات الهی و لطف و حلاوت آنچه از جانب محبوب می‌رسد، چهارده مرتبه؛ دوم در بیان شیرینی‌های ظاهری و مصادیق لذایذ نفسانی که انسان را اغفال نموده و در مسیر نیل به اهداف و کمالات عالیه مانع ایجاد می‌کنند، هشت مرتبه و سوم در مواردی که فارغ از این تعابیر، به معنای رایج خود به‌عنوان پذیرایی مطلوب آن زمان، 28 مرتبه به کار رفته و بر شیرینی بیان مولوی افزوده است. در این مقاله هفت عنوان فهرست شده‌اند که از منظر مولانا رسیدن به آنها به منزلة تناول از حلوای الهی و چشیدن آن ذوق حقیقی بوده و چهار دسته خطایایی را هشدار می‌دهد که ارتکاب آنها، به مثابة مقهور شیرینی ظاهری و فریب نفس خوردن است. از آنجا که استعارة حلوا درمورد شیرین‌ترین‌هاست، این موارد را می‌توان ناب‌ترین احوال سالک و فریبنده‌ترین دام‌های نفس در مسیر سیر و سلوک در اندیشة مولانا در مثنوی معنوی دانست. سایر کاربردهای تشبیهی واژة حلوا نیز در هفت عنوان مجموع شده‌اند. مبنای تجزیه و تحلیل مفاهیم عرفانی، قرائن موجود در همان حکایت و مبحث است. در مواردی نیز از کتب شرح مثنوی بهره‌برداری شده است.