تصویر مرگ و قیامت در دیوان شمس تبریزی

میرایی و مرگ، به عنوان یکی از موضوعات اساسی و یک حقیقت که همگان در آن مشترکند، از دیرباز تاکنون مورد توجه ادیبان و اندیشمندان بوده و هست. در جهان هستی از آغاز تا کنون، هیچ پرسشی جدی‌تر از چیستی مرگ و فرجام کار انسان مطرح نبوده و هیچ رویدادی چون مرگ، ذهن و ضمیر آدمیان را به خود مشغول نکرده است. بی‌گمان مرگ مهم‌ترین رویداد زندگی هر انسان است و همواره فکر او را به خود مشغول داشته است. مرگ و زندگی چنان در هم آمیخته شده که وجود یکی بدون دیگری بی‌معنی است. در اشعار کلاسیک، نگاه به مرگ، نگاهی عارفانه و پیچیده در لفاف صنایع لفظی و معنوی، اشاره‌وار و مختصر است؛ پرداختن به زوایای آثار و نگرش مولانا در واقع تفسیر انفسی قرآن کریم و روایات است و موجب وسعت شناخت خوانندگان می‌شود. مولانا مرگ و قیامت را دارای مراتب گوناگونی می‌داند؛ به نظر او خلق مدام، تکامل، مرگ اختیاری، بهره‌مندی از عشق و اقتدا به انسان کامل، گونه‌هایی از مرگ و قیامت در زندگی دنیوی‌اند. مولانا به وطن به عنوان زاد و بوم و محل پرورش انسان نمی‌نگرد، بلکه معتقد است انسان از جهان دیگر آمده است و سرانجام به همان عالم باز می‌گردد و حدیث «حبّ الوطن من الایمان» را به این «وطن الهی» تفسیر کرده است. او معتقد است که عالم هر لحظه در تجلی جدید است و از نیستی به هستی می‌آید و هر لحظه نو می‌شود. مولانا در دیوان شمس نشور و قیامت را در طول زمان می‌داند. «یوم‌النشور» در همین عالم است و نه در پس پرده زمان. او انسان را به گونة جنینی می‌بیند که در شکم هستی است و باید سرانجام متولّد شود و آن، تولّد دیگر یا تولّد ثانی نام دارد، بنابراین مرگ جای تاسف و هراس نیست. در این پژوهش به بررسی و تحلیل تصویر مرگ و قیامت در دیوان شمس تبریزی پرداخته می‌شود.