بررسی و تحلیل کاربرد بروج فلکی در کلیات شمس تبریزی

با توجه به این که اصطلاحات نجومی در آثار مولوی خیلی گسترده است، باید برای فهم شعرش، دیدی دقیق‌تر نسبت به نوع کاربرد آنها داشته باشیم. هم چنین گستردگی این اصطلاحات و آثار مولوی عاملی است که نتوان در ساختار یک مقالة پژوهشی آن را واکاوید و بررسید؛ بنابراین در این مقاله برآنیم تا کاربرد جزء کوچکی از علم نجوم، یعنی برج‌های دوازده‌گانه را در کلیات شمس بررسی کنیم و شیوة کاربرد این اصطلاحات را تبیین کنیم. با بررسی کتابخانه‌ای و استخراج دادگان از غزلیات شمس، این نتیجه حاصل شد که مولانا به‌صورت گسترده از برج‌های فلکی بهره برده است و هر دوازده برج در غزلیات شمس آمده است. همچنین کاربرد نام این برج‌ها در کلیات شمس به سه نوع زیر است:1) به تاسی از گذشتگان و با همان معنا و مفهوم، بی‌هیچ خلاقیت و نوآوری؛ 2) استفاده از نام برج‌ها برای بیان مقاصد عرفانی و توصیف مقام معشوق که با روحیة والای عرفانی مولوی سنخیت دارد و از نقاط قوت مولوی در کاربرد این اصطلاحات است؛ 3) استفاده از نام برج‌ها برای مضمون‌آفرینی و خلاقیت هنری و اغراض بلاغی که این نوع کاربرد گاه با طنز همراه است. در این قسمت، مولوی، نکته‌های ظریف و ابداعات برجسته‌ای از این اصطلاحات نجومی خلق کرده است.