نقش فرهنگ اسلامی در کالبد بافت قدیم و جدید شهرهای اسلامی مطالعه موردی: شهر شاهرود

علی رغم وجود پایه های غنی فرهنگی، تاریخی و فناورانه در معماری و شهرسازی ایران، شرایط امروزی مبین ضعف، ناکارائی، ازخود بیگانگی و بحران هویتی است. عدم وجود یک الگوی شیوه مند برای پیاده سازی خواسته های دلسوزانه نسبت به رویکردهای شهرسازی اسلامی از مهمترین مسائل امروزین است. این مساله در بازسازی بافتهای تاریخی شهری نمود ویژه ای پیدا می کند. مشکلات یاد شده به طور خاص با تکیه بر نمایانگر ریخت شناسی، مشهودتر است.به عبارت دیگر تضادهای حاصله در ریخت سنتی و موجود بافتهای تاریخی در شهرهای ایرانی - اسلامی، از دیدگاه کیفیات محیطی مرتبط، پایگاه چالش های طراحانه ای هستند که میباید مورد توجه قرار گیرند. در این مقاله با هدف شناسایی هنجارهای ریخت شناسی از منظر فرهنگ و اندیشه اسلامی، ضمن تعریف شهر اسلامی، عناصر و مولفه های آن، به مقایسه بافت تاریخی شهر شاهرود با شهرهای ایرانی-اسلامی کهن پرداخته شده است. با عنایت به لزوم کاربست میراث شهرسازی اسلامی در شهرهای امروز، هدف از طرح این پژوهش، رسیدن به یک الگوی واحد نیست؛ بلکه مقصود این است که بتوان از این معیارها به فراخور گونه های ارزشی و متناسب با مقطع زمانی در هر شهری استفاده نمود.مقاله ی حاضر در تلاش است تا به این پرسش پاسخ بدهد که چگونه و با چه معیارهایی میتوان بافت تاریخی شهر شاهرود را برای رسیدن به الگوی ایرانی- اسلامی ارزیابی کرد؟ و آیا ساختار ریخت شناسی این شهر از نظام شهرهای اسلامی پیروی می نماید؟ این پژوهش با رویکردی تطبیقی، حاصل مشاهدات و برداشتهای مکرر و فراوان از بافت تاریخی شهر شاهرود و تحلیل آن، و همچنین تطبیق دیدگاه صاحبنظران است. الگوی مفهومی مقاله پیش رو بر اساس روش تحقیق کیفی و با تکیه برشیوه های برداشت مصاحبه عمیق، مطالعات کتابخانهای و مشاهدات میدانی بوده است. شیوه ی استنباط از برداشتها تحلیل محتوا است. نتایج تحقیق حکایت از آن دارد که هنجارهای ریخت شناسی حاصل از دیدگاه نظریه پردازان مختلفی چون توسلی، نقره کار و نقی زاده بطور مشخص در شاهرود بازتاب نموده است و ریخت شناسی بافت تاریخی این شهر از الگوی اسلامی تبعیت می کند. بنابراین تغییرات گسترده در ساختار ایرانی- اسلامی این شهر، وجود نداشته است. اما مداخالت کالبدی گسترده که طی چند دهه اخیر صورت گرفته است؛ خطر اضمحلال ساختار ریخت شناسی بافت قدیم را در پی دارد.