کارآمدی برنامه ریزی فضائی در ارزیابی ساخت و بهره برداری پایدار از سدهای مخزنی، مورد: سد مخزنی علویان (آذربایجان شرقی)

احداث سدهای مخزنی به عنوان اقدامی مداخله‌جویانه در نظام محیطی محسوب می شود که دارای آثار و پیامدهای (مثبت و منفی) گوناگونی است. این پیامدها، ضمن اینکه به طور مستقیم در تمام عناصر و پدیده هایی که بعنوان بخشی از فضاهای جغرافیایی محسوب می شوند، قابل ردیابی است، خود در فرایند تحول فضایی و تولید فضا نقشی مهم برعهده دارد. از این رو، با بررسی ابعاد ساختاری و کارکردی نظامهای فضایی که از طریق احداث سد تحت تاثیر قرار می گیرند، می توان دامنة تحول و توسعه آنها را در راستای بازساماندهی فضایی و درجه توازن توسعه پذیری مورد ارزیابی قرار داد. این تحقیق با این سئوال که احداث سد مخزنی علویان تا چه حد در ساماندهی یکپارچه نظام فضائی سکونتگاههای روستائی واقع در ناحیه مورد بررسی نقش داشته است، به بررسی دامنه پیامدهای محیطی و اجتماعی- اقتصادی آن در روند توسعه فضایی می پردازد. روش تحقیق قیاسی و با تلفیقی از روش های کمی و کیفی بوده است. گردآوری اطلاعات از طریق تکمیل پرسشنامه، انجام مصاحبه های عمیق، مشاهده و پیمایش به انجام رسیده است. در 27 روستای محدوده طرح، پرسشنامه عمومی آبادی تکمیل شد و تعداد 370 خانوار به عنوان نمونه آماری، انتخاب و پرسشنامه خانوار از آنها تکمیل گردید. برای تجزیه و تحلیل داده ها، از روشهای توصیفی و استنباطی و با بهره گیری از آزمون های آماری همبستگی در نرم افزارspss استفاده شد. نتایج تحقیق نشان داد که به لحاظ غلبه رویکرد تمرکزگرای غیرمشارکتی، نگاه بالا به پایین، بخشی نگری و سازه محوری، احداث سد علویان، موجب ساماندهی جامع و یکپارچه سکونتگاههای روستائی طرح نشده است. افزون بر این، بین توزیع فضائی سکونتگاههای انسانی نسبت به مکان سد، تقسیمات سیاسی- اداری نواحی و ساماندهی نظام فضائی، رابطه معنادار وجود دارد، بطوریکه احداث سد موجب شکل گیری توسعه ناهمگون و نامتوازن سکونتگاههای انسانی واقع در بالادست سد(محدوده مخزن) و پایین دست آن (محدوده شبکه آبیاری) شده است.