کاربرد کنایه در تفسیر المیزان با نگاهی به اندیشه های فلسفی علامه طباطبایی

کنایه یکی از شاخه های مهم و برجسته در علم معانی و یکی از جنبه های زیباآفرینی در کلام است که از دوره های قبل از نزول قرآن کریم، نزد عالمان این حوزه به‌ویژه در جامعه عرب عصر جاهلیت از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است؛ با نزول معجزه قرآن کریم به زبان مردمان آگاه به این علوم، که فصاحت و بلاغت در آن به کمال مطلوب رسیده است، اهمیت این مباحث ازجمله عنصر کنایه با اهداف و مقاصد گوناگون نیز دوچندان شد و این امر ادامه یافته تا به امروز که تفاسیر متعدد و گران‌بهایی در این باب به رشته تحریر درآمده است. پژوهش حاضر کوشیده است با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی، دیدگاه علامه طباطبایی در حوزه علم معانی، بخش کنایه، با نگاهی به سوره های عبس، مطففین، فجر و لیل با تکیه بر تفسیر المیزان را مورد مطالعه و بررسی قرار دهد. علامه طباطبایی در آثار خود به‌ویژه تفسیر المیزان که به‌عنوان یکی از مهم ترین تفاسیر فلسفی در میان جامعة مسلمان در جهان از جایگاه والایی برخوردار است و مورد توجه عالمان و متخصصان این حوزه، معرفی و شناخته شده، در کنار تفسیر آیات به تحلیل مباحث بلاغی به‌ویژه نوع ادبی کنایه نیز بسیار توجه داشته و کنایات موجود در آیات را که غالباً از نوع کنایه موصوف و صفت و نسبت می باشد را استخراج و مورد بحث و بررسی قرار داده است. نتایج پژوهش، این‌گونه بیان می دارد که کنایه از دیدگاه فلسفی مرحوم علامه در المیزان نوعی مجاز است و علامه طباطبایی ازآنجاکه شناخت و تبحری قابل‌توجه در باب شناخت این نوع بلاغی دارد، بسیاری از ابهامات در آیات را که گاهی اوقات بیان و شرح معنای شفاف و روشن آن در جهت تفهیم به مخاطب در قالب کلمات نمی گنجد را بر مبنای ارتباط بین اجزای جملات و برداشت های مفهومی در محور هم نشینی واژه ها و جملات به‌عنوان نشانه های لفظی و معنوی را با تکیه بر دلایل و براهین منطقی و فلسفی به بهترین روش تبیین و تحلیل نموده است.