آیا وراثت و محیط کافی است؟ تاملی بر عوامل موثر بر رشد و شکل گیری شخصیت از منظر قرآن و روایات

زمینه مسئله: در نظریه های مختلف روان شناسی معاصر، وراثت و محیط و تعامل آنها، عوامل اصلی رشد و شکل گیری شخصیت فرد محسوب می شوند. در نتیجه نظریه های مشاوره و روان درمانی و مداخلات روان شناختی و تربیتی نیز بر اساس این برداشت از رشد و شکل گیری شخصیت توسعه پیدا کرده اند . این درحالی است که از منظر قرآن کریم و آموزه های دینی ، عوامل متعددی در رشد و شخصیت آدمی اثرگذارند که فهم و کاربست آنها نیازمند تامل و تدبر درقرآن کریم می باشد. هدف: هدف پژوهش حاضر آن است که با استناد به قرآن و روایات، و با تاملی بر عوامل موثر رشد شخصیت های مطرح شده در قرآن کریم ، نگاهی متفاوت به عوامل زمینه ساز رشد و شخصیت داشته باشیم. روش: پژوهش حاضر به شیوه مروری و توصیفی-استباطی با استناد به قرآن و آرا اندیشمندان اسلامی و آثار صاحب نظران روان-شناسی است. یافته ها: براساس استباط و بررسی مفاهیم قرآن و آموزه های دینی، رشد شخصیت انسان محدود به وراثت و محیط نمی باشد و آموزه های قرآنی به صورت مستقیم و غیر مستقیم در قالب زندگی شخصیت های قرآنی مانند پسر نوح، آسیه ، فرزندان حضرت یعقوب ، همسر لوط پیامبر (ع) و نظایر آن نشان می دهد، در اسلام علاوه بر وراثت و محیط عوامل دیگری نظیر مشیت، قضا و قدر ، دعا، و بخصوص خود در شکل گیری شخصیت افراد نقش دارد. نتیجه گیری: مقایسه نظریه های روان شناسی معاصر و روان شناسی مبتنی بر آموزهای قرآنی و روایی نشان می دهد، محدود شدن روان شناسی معاصر به وراثت و محیط نه تنها ترسیم مناسبی از رشد انسان نمی دهد بلکه در تعلیم و تربیت و مشاوره و روان درمانی نیز محدود عمل می کند، با مطالعه و کاربردی سازی دیدگاه اسلام به عوامل مختلف شکل گیری شخصیت می توان زمینه تولید علم دینی و ایده پردازی به منظور تهیه ی پروتکل های درمانی، فراهم می نماید.