اعتدال مدنی در فلسفه سیاسی اسلامی

هدف از تالیف این مقاله آن است که نشان داده شود فلسفه سیاسی اسلامی بدون اعتدال مدنی به هدف و غایت خود که دولت سازی مطلوب و تحصیل ارزش ها و آمال و آرزوها و سعادتمندی است، دست نمی یابد و دچار ذهن گرایی و دوری از واقعیت ها می شود. در فلسفه سیاسی اسلامی هدف تاسیس نظام سیاسی مطلوب(فاضله) و سعادتمندی انسان است در حالی که در واقعیت انسان طمع ورزی، منفعت طلبی و خودخواهی و خوی تجاوز وجود دارد و این مانع از سعادتمندی انسان می شود. سوال آن است که در راستای نیل به هدف فلسفه سیاسی اسلامی چگونه می توان حیات سیاسیِ آمیخته با انواع شرور و بی عدالتی ها و تعارضات و تضادهای منافع را به حیاتی مبدل ساخت که در آن نه تنها ظلم و بی عدالتی و نابسامانی نبوده بلکه آنچه هست کمالات و خوشبینی ها و اعتمادها و رعایت حقوق تا محبت و انس و الفت و ایثار و بالاخره دستیابی به آمال و آرزوها و سعادتمندی افراد مدنی است. ادعا آن است که اعتدال مدنی این امکان را فراهم می سازد که با حاکمیت حکمران و حکمروایی خوب و مدیریت میدانیِ واقع نگرانه و تعاملات مدنی عادلانه و مبتنی بر رعایت حقوق همنوعان، انسان از حیات آمیخته با انواع منفعت طلبی و طمع ورزانه و خودخواهانه و از رفتارهای فروانسانی خود عبور کرده و به تعادل فکری و رفتاری رسیده و انسان مدنی شده و زمینه های شکوفایی استعدادهای فطری خود و همنوعان خود در نیل به تعالی و فرامدنی شدن را فراهم می سازد. در مدیریت اعتدالی مساله اساسی شناسایی ضعف ها و نابسامانی ها و آسیب ها و دفع و رفع آنها با بهره گیری از قواعد عقلی و تجربی و شرعی می باشد تا بطور تدریجی آسیب‌ها شناسایی و رفع شده و ظرفیت های ارتقایی، رشد یافتگی و مراتب کمالی افراد مدنی آشکار و بارور شود و با تحصیل( در نگاه مشایی) یا وصول(در نگاه اشراقی و متعالیه) به کمالات نظری و معارف حقیقی و عمل به خیرات به رشدیافتگی و سعادمندی که هدف فلسفه سیاسی اسلامی است نائل آید. نویسنده در نیل به این مقصود از روش تحلیل مفاهیم و استدلال فلسفی و از روش پژوهش اسنادی بهره می گیرد.نتیجه این بحث آن می شود که بر خلاف تصور متعارف از فلسفه سیاسی اسلامی مبنی بر غیر واقع گرا بودن آن حقیقت فلسفه سیاسی اسلامی خردورزی از چگونگی ایجاد و استقرار نظم و ثباتی است که از طریق شناخت حقیقت فضائل و رذائل و تدبیر در نحوۀ استقرار فضائل و دوری از رذائل- نه مدینه فاضله آرمانی- می باشد. دستاورد این مقاله برای مطالعات دیگر آن است که خردورزی فلسفه سیاسی قبل از آن که از سنخ ماهیت شناسانه و تدبیر و تجویز آرمانها باشد، از قبیل تدبیر و بستر سازی است.