نظریة فطرت و ظرفیت آن برای تحول در علوم اجتماعی

دربارة ظرفیت های نظریۀ فطرت برای تحول و پیشرفت علوم اجتماعی، اظهارنظرهایی از سوی برخی اندیشمندان مسلمان مطرح شده است که کمتر مورد واکاوی و شرح و بسط قرار گرفته اند. این مقاله با هدف ارزیابی این اظهارات و بر پایة این پیش فرض که نظریۀ انسان شناختی فطرت می تواند افق‌های نوینی در برابر علوم اجتماعی به‌ویژه در حوزه های مهمی همچون جامعه شناسی دین، جامعه شناسی اخلاق، جامعه شناسی خانواده و آسیب شناسی و تغییرات اجتماعی بگشاید، ابتدا با رویکردی فلسفی و با بهره-گیری از دیدگاه های فلاسفة مسلمان به ویژه بزرگانی همچون علامه طباطبایی، ترسیمی کلّی از این نظریه و اصول و مفروضات آن ارائه داده است که در پنج اصل خلاصه شده اند: تدرج انسانیت، تمایز قائل شدن میان فطرت غریزی و فطرت عقلی، امکان وقوع تزاحم میان امور فطری، امکان انحراف از فطرت و لزوم تفکیک فطرت الهی از طبیعت ثانویه. در ادامه، به منظور پاسخ به این سوال که نظریۀ فطرت چه تاثیر ملموسی بر تحول علوم اجتماعی می تواند در پی داشته باشد، با رویکردی استکشافی تحلیلی کوشش شده است این تاثیر در قالب نمونه هایی واقعی از مباحث رشتة جامعه شناسی نشان داده شود که این مهم به عنوان نوآوری این مقاله، با عطف توجه به مسائل ذیل صورت گرفته است: امکان شناخت جوامع دیگر، عقلانیت مردمِ جوامع دیگر، تقدم تغییرات درونی انسان‌ها بر تغییرات بیرونی جوامع در بیشتر مسائل، امکان اِسناد بسیاری از تحولات معرفتی و فرهنگی جوامع به تبدّل طبایع ثانویة افراد و ارتقای ظرفیت علوم اجتماعی در تبیین اموری مانند خاستگاه خانواده، تفاوت رفتار انسان‌های متعالی با انسان‌های پست، عرفی‌شدنِ جامعه، تاثیر ایمان و اخلاق بر تقویت پیوند زناشویی و تاثیر ایمان و اخلاق بر اقتدار رهبری دینی.