نسبت روش شناسی و فلسفه روش: جنبه های غیرفلسفی طراحی روش تحقیق در علوم انسانی

یکی از مباحث رایج در چیستی علوم انسانی و توسعه آن بحث از روش پژوهشی در علوم انسانی و روش شناسی است؛ با وجود کثرت عناوین، مقالات و حتی کتاب های درسی روش تحقیق اما در این که مقصود از روش شناسی چیست، ابهام ها و اختلاف نظرهای بنیادین وجود دارد. در میان مباحث روش-شناختی بیش از همه مبانی فلسفی روش های پژوهش مورد توجه می باشد. در این مقاله پس از بررسی دو مثال از (1) روش های استنباط علّی و (2) روش های بررسی اعتبار ابزارهای گرداوری داده کمّی، نشان داده می شود که بحث الگوهای طراحی روش تحقیق در عین اهمیت بسیار و تاثیرپذیری از مبانی فلسفی، فی نفسه بحثی فلسفی نیست؛ زیرا در طراحی یک روش تحقیق (1) خلاقیت پژوهشگران و (2) شناخت ظرفیت های اجزاء روش تحقیق نیز موثر هستند و این بحث یکی از مباحث بسیار مهم روش-شناسی است. بجهت تبیین نقش »شناسایی ظرفیت های اجزاء تحقیق» در طراحی روش از این ایده استفاده می شود که روش پژوهش یک «فناوری نرم» است و روش شناس اصول طراحی مصنوعاتی فناورانه با کارکرد «تولید اطلاعات معتبر برای پاسخ به مسائل علمی» را ارائه می دهد. بر این اساس، با وجود عنصر خلاقیت، شناسایی ظرفیت های درونی ابزارهای گرداوری و تحلیل داده ها رکن دانشی روش شناسی است که استفاده از آنها هم (1) متاثر از مبانی فلسفی (به ویژه معرفت شناختی) و هم (2) نیازمند استفاده از مبانی غیرفلسفی از آمار و ریاضیات، زبان شناسی، روان شناسی و جامعه شناسی و مانند آن است. اما عموماً طراحی روش ها مبتنی بر ایده هایی اساسی است که حلقه واصل مبانی و دانش های فنّی هستند و استخراج و ارزیابی این ایده ها کمتر مورد توجه قرارگرفته است.