الگوی نظری هرم روانی آدمی: پیشنهاده ای برای نظریه مند سازی فرایند شکل گیری انگیزش ها، گرایش ها و رفتارها با رویکردی اسلامی

پژوهشگران در این پژوهش در تکاپوی کشف، شناخت و بهره گیری از سه سامانه روان آدمی یعنی سامانه های شناختی، انگیزشی- گرایشی و رفتاری و در گامی فراتر با هدف مشارکت در تاسیس و تدوین روان شناسی اسلامی کوشیده اند تا در چارچوب یک الگوی نظری، روان یا نفس آدمی را شناخته و آن را توصیف کنند. در الگوی نظری روان شناختیِ اسلامیِ هرم روان آدمیِ پیشنهاد شده از سوی استاد علامه مصباح یزدی که از سویی مبتنی بر واکاوی و تحلیل های درون نگرانه فردی ایشان و از دیگر سوی متکی بر بهره گیری از داده ها و یافته های علم النفس فلسفی اسلامی و از جهتی نیز برآمده از مشاوره و استنطاق برخی از کریمه های قرآنی است، نفس آدمیان بسان هرمی سه بعدی فرض شده است. نقطه راس این هرم، نشان دهنده نقطه وحدت و هم گرایی نگرش ها، گرایش ها، انگیزش ها، کنش ها، و داشته های نفس است. از این نقطه، شوون، گرایش ها، توانش ها و رفتارهای درونی و بیرونی گوناگونی ظهور پیدا می کنند که نمایانگر تنوع، فراوانی و گوناگونی سامانه و کارکردهای نفس آدمی است که در سطوح سه گانه و قاعده هرم روانی آدمی ظهور و بروز می یابد. بنا به فرض و تلقی علامه مصباح در سامانه هِرم روانی آدمیان، سه سطح معرفت، قدرت و محبت، در روندی طولی بروز می یابند. سطح اول در بردارنده، شکل گیری و ظهور بعد اول ساختار و کارکردهای نفس یعنی شناخت و معرفت، و سطح دوم حاوی ظهور بعد دوم یعنی قدرت و توانش ها و سرانجام سطح سوم، هم آغوش با ظهور بعد سومی به نام محبت و خوددوستی است که روان بنه ظهور و توسعه سامانه گرایشی و امیال در روان آدمی است. هدایت و مدیریت رفتارها با تکیه بر شاخص های سامانه و کارکرد گرایش ها و امیال اصلی و فرعی نفس آدمی، دستاورد بزرگ علمی این الگوی روان شناختی است که پژوهشگران در این مقاله آن را بازخوانی، توصیف و توسعه داده اند. پژوهشگران در این نوشتار کوشیده اند با تکیه بر آثار نوشتاری و گفتاری علامه مصباح، و با بکارگیری روش پژوهش کیفی، پیشنهاده ایشان در خصوص الگوی نظری هرم روانی را توصیف، تحلیل و بازخوانی کنند. این روند در جاهایی به توسعه و تفسیر یافته های ایشان در این الگوی نظری انجامیده است.