از «آداب زیارت» تا «اَدَب معماری مَزار» در جستجوی اصول طراحی مزارهای اسلامی- شیعی مبتنی بر رعایت «آداب زیارت»

زیارت اولیاء الهی و همنشینی و موانست با ایشان، زمینه ساز رشد زائر در مسیر کمال وی می باشد و در «تربیت» فرد و اصلاح جامعه نقش موثری دارد؛ به شرط آنکه با رعایت آداب و مناسکی که خودِ اهل بیت فرموداه اند انجام شود. اگر چه دو رکن اصلی زیارت «زائر و مزور» هستند، اما «مزار» نیز بعنوان ظرف مکانی زیارت می تواند در دو سطح بر «کیفیت زیارت» اثرگذار باشد: نقش حداقلی آن، «برآوردن نیازهای زائران و فراهم نمودن شرایط آسایش و آرامش برای ایشان» و نقش حداکثری آن «زمینه سازی برای رشد و کمال زائر» است. ایفای این نقش مستلزم آن است که ظرف زیارت متناسب با مظروف آن طراحی و ساخته شود. یعنی مزار، بگونه ای طراحی شود که فراهم کننده شرایط برای رعایت ادب و آداب زیارت توسط زائر باشد. تحقیق پیش رو با هدف ارتقاء کیفیت مزارهای شیعی، در جستجوی «اصول طراحی» آنهاست و پرسش اصلی آن است که «مزارها را چگونه طراحی کنیم تا ظرف مناسبی برای آداب زیارت باشند؟» به همین منظور ابتدا با روش مطالعات کتابخانه ای، با مراجعه به روایات معتبر معصومین(ع) و آثار اندیشمندان اسلامی «چرایی و چگونگی زیارت» احصاء و بصورت فرایندی در پنج مرحله «نیت و طهارت، سلام و ادب حضور، زیارت، عبادت و خروج» دسته بندی شد، تا آماده تبدیل به احکام معماری گردد. از سوی دیگر، با مراجعه به آثار مکتوب معمارانی که در باب «مزار» سخن رانده اند، مطالبی جمع آوری گردید. برای تحلیل اطلاعات، با روش مدلسازی، تصمیم گیری معماران در فرایند طراحی، در سه مقیاس «شهری، معماری و معماری داخلی» مرتب شد و در ترکیب با «آداب زیارت» بصورت یک جدول تنظیم شد تا در نهایت، بعنوان نتیجه تحقیق متناسب با هریک از مراحل پنجگانه زیارت، پیشنهادهایی برای طراحی مزار ارائه گردد.