شاخص و معیار عقلانیت در اندیشۀ کانت

کانت پس از جدا کردن حوزۀ اخلاق یا عقل عملی از حوزۀ معرفت یا عقل نظری، در تبیین عقل عملی، در گام اول آن‌را توان‌مند در تشخیص اخلاق و عمل به اخلاق ارزیابی می‌کند و نام این توان‌مندی را خودآئینی یا استقلال عقل می‌گذارد که از یک سو این امکان را به بشر می‌دهد که اخلاقی جهان‌شمول و معتبر وضع کند و از سوی دیگر مانع از این می‌شود که اخلاق را تبدیل به امری نسبی و نامعتبر سازد. آنگاه در گام دوم برای اینکه عقل در تشخیص اخلاق تحت تاثیر امیال و امور بیرونی دچار خطا نگردد، معیارهایی به دست می‌دهد که بر اساس آنها امکان تشخیص رفتار اخلاقی از رفتار غیر اخلاقی ممکن ‌می‌گردد. بر اساس معیار نخست یا تعمیم‌پذیری، صرفاً قاعده‌ای از رفتار را می‌توان اخلاقی فرض کرد که بتواند عام و فراگیر باشد و بر اساس معیار دوم یا کرامت انسانی، در مواجهه با هم‌نوع صرفاً رفتاری را می‌توان اخلاقی به شمار آورد که بدون در نظر گرفتن نژاد، رنگ، دین، طبقۀ اجتماعی و مکان زندگی محترمانه باشد. توجه به خودآئینی عقل در معنای کانتی آن و التزام به معیارهای عقلانیت، منجر به گسترش انسانیت در جوامع بشری خواهد شد.