ترجمة دو اصطلاح «اقترانی» و «استثنایی» در آثار مترجمان غربی

ابن‌سینا نخستین منطق‌دانی است که قیاس را به دو قسم «اقترانی» و «استثنایی» تقسیم کرده است. پیش از او، تنها دو گونه قیاس وجود داشت: «قیاس حملی» و «قیاس شرطی». ابن‌سینا با کشف قسم سومی از قیاس که از جهتی شبیه قیاس حملی است و از جهتی دیگر شبیه قیاس شرطی، ناگزیر شد که تقسیم‌بندی قیاس را تغییر دهد و با «استثنایی» نامیدن قیاس شرطی نزد پیشینیان و «اقترانی» نامیدن قیاس‌های دیگر، این دومی را به «حملی» و «شرطی» تقسیم کرد و به سه‌گانة «استثنایی»، «اقترانی حملی» و «اقترانی شرطی» رسید که این قسم سوم در حقیقت نوآوری خود اوست.در دوران معاصر که غربیان به ترجمۀ آثار منطقدانان مسلمان علاقه‌مند شده‌اند ترجمه‌های بسیار متفاوتی برای اصطلاحات منطقی در سنت سینوی پیش نهاده‌اند که از جملۀ آنها، همین دو اصطلاح «اقترانی» و «استثنایی» است. اختلاف ترجمه‌ها چنان گسترده و فراگیر است که خواندن متون غربی دربارة منطق سینوی، بدون اشاره به واژگان عربی، بسیار دشوار می‌نماید. در این مقال، به تحولات معنایی ترجمه‌های پیشنهادی دو اصطلاح «اقترانی» و «استثنایی» نظر می‌افکنیم و در پرتو آن به فهمی ژرف‌تر از معنای این دو اصطلاح در سنت سینوی می‌رسیم.