ترجمۀ مشترک

در کشور ما ترجمۀ مشترک سابقه دارد اما در یکی دو دهۀ اخیر در حال گسترش بوده است. کتاب‌هایی که بیش از یک مترجم دارند به دو دسته تقسیم می‌شوند: در دستۀ اول مشخص است که کدام بخش را کدام مترجم ترجمه کرده است. برای مثال، کتابی چهار بخش دارد و هر بخش را یک نفر ترجمه کرده و نام مترجم نیز در فهرست کتاب یا ابتدای بخشی که ترجمه کرده آمده است. در این صورت مسئول کیفیت ترجمۀ هر بخش مشخص است و کیفیت سایر بخش‌ها به او ارتباطی ندارد. اشکال این نوع ترجمه این است که چون مترجم‌ها متفاوت هستند، سطح کیفی ترجمۀ همۀ بخش‌ها در یک حد نیست. کتابی که در این دسته قرار می‌گیرد از جنبه‎های گوناگون، مانند کیفیت ترجمه، معادل‌گذاری و نثر فارسی، دارای بخش‌های نامتوازن است و این موضوع به کتاب لطمه می‌زند. در دستۀ دوم مشخص نیست کدام بخش را چه کسی ترجمه کرده است. کتابی ترجمه شده است و نام دو مترجم روی جلد آن دیده می‌شود. آیا باید فرض کنیم کل کتاب را هر دو با هم ترجمه کرده‌اند؟! این فرض معقول نیست زیرا امکان ندارد هر دو در مورد معنای همۀ جمله‌ها و معادل همۀ اصطلاحات به توافق رسیده باشند و اگر هم رسیده باشند، چه کسی معنای جمله‌ها را به فارسی به نگارش درآورده است؟ باید توجه داشت که نثر هر فرد مانند اثر انگشت او منحصربه‌فرد است و اگر برخی جمله‌ها را یکی و برخی را دیگری نوشته باشد، ترجمه از لحاظ نثر فارسی یکدست نخواهد بود. بنابراین، کتاب‌هایی که در دستۀ دوم قرار می‌گیرند نیز دچار اشکال اساسی هستند.به طور کلی، به نظر می‌رسد که پدیدۀ «ترجمۀ مشترک» مطلوب نیست و باید از آن پرهیز کرد. تنها استثنایی که می‌توان برای این حکم قائل شد کتابی است که چند نویسنده دارد و مشخص است که هر بخش را چه کسی نوشته و یا از تنوع موضوعی برخوردار است، به طوری که یک مترجم نمی‌تواند به خوبی از عهدۀ ترجمۀ همۀ بخش‌های آن برآید. در این صورت، چند مترجم، به فراخور تخصص خود، می‌توانند بخش‌های مختلف کتاب را ترجمه کنند و نام مترجم هر بخش باید در فهرست کتاب یا ابتدای بخش ذکر شود. از این استثنا که بگذریم، شیوۀ درست در ترجمه این است که کتاب یک مترجم، یک ویراستار محتوایی و یک ویراستار صوری داشته باشد. مترجم کتاب را ترجمه می‌کند، ویراستار محتوایی ترجمۀ درست جمله‌هایی را که به نظرش اشتباه ترجمه شده است در اختیار مترجم می‌گذارد و مترجم، در صورت موافقت، جمله را با قلم خود تغییر می‌دهد و ویراستار صوری هم رسم‌الخط را یکدست می‌کند. البته ممکن است فرد یا افرادی به مترجم در فهم برخی جمله‌ها یا در موارد دیگر کمک کرده باشند که مترجم می‌تواند در مقدمه از آنان تشکر کند.