ترجمۀ متون فلسفی به عنوان رساله‌های دانشگاهی: اعتبار، کاربرد، و تربیت علمی

در ارزش و اعتبار ترجمۀ متون فلسفی هیچ تردیدی ندارم و بر آن‌ام که خوب است بهترین آثار فلسفی ترجمه شود و در اختیار مخاطبان عام و حتی خاص قرار گیرد. اما ایده‌ای که در این مقاله بسط خواهم داد آن است که نباید ترجمۀ متون فلسفی، به شکل خاص و دیگر متون عموماً، به عنوان پایان‌نامۀ مقطع آموزشی ارشد یا دکتری پذیرفته شود بلکه دانشجو ملزم است تا در این دو مقطع حتماً کاری تالیفی به مثابة رساله خود ارائه کند.البته ممکن است برخی ترجمه‌ها عملاً به نوعی کار تالیفی به شمار روند، مانند آنکه کسی بخواهد اخلاق نیکوماخوس را از زبان یونانی ترجمه و با همین ترجمه در زبان عربی مقایسه کند. این خود کاری سترگ و درشت خواهد بود. از این نمونه‌های خاص بگذریم.‌ در مجموع ترجمه کاری پژوهشی به شمار نمی‌رود و نمی‌تواند آن کارکرد تالیف را برای رساله‌های دانشگاهی داشته باشد. کافی است دانشجو کتابی خوشخوان را برگیرد و به کمک واژه‌نامه‌های دوزبانه، آن را سطر به سطر و گاه کلمه به کلمه ترجمه کند.اشکال می‌شود که وقتی بنیة علمی دانشجو ضعیف است و نتواند کار پژوهشی ارائه کند، بهترین گزینه همین ترجمه است. اما این کار، در واقع، ضعف علمی را تشدید می‌کند،‌ نه درمان. اولاً، دانشجویی که نتواند خوب تالیف کند احتمالاً قادر به ترجمة خوبی هم نخواهد بود. دانشجویی می‌شناختم که رسالة ارشدش را ترجمه انتخاب کرده و دفاع کرده بود. بعدها از او خواستم گزارش کتابی برایم بنویسد تا منتشر کنیم. صادقانه گفت که قادر نیست خودش یک صفحه بنویسد ولی ترجمه از این جهت راحت است و او می‌تواند پابه‌پای متن پیش برود. در این نوشته، به‌تفصیل دلایل موافق و مخالف ترجمه را تحلیل و، در نهایت، می‌کوشم نظرگاه خودم را مدلل کنم.